Tình trạng trẻ ăn vạ, gào khóc dai dẳng không chỉ là thách thức lớn đối với nhiều bậc cha mẹ mà còn là một giai đoạn phát triển tự nhiên mà hầu hết trẻ nhỏ đều trải qua. Đặc biệt, trong khoảng thời gian từ 1 đến 3 tuổi, hành vi ăn vạ dường như trở thành một “bản năng” khiến không ít phụ huynh cảm thấy bối rối, đau đầu và không biết cách dạy trẻ khi trẻ ăn vạ sao cho hiệu quả.
Bài viết này sẽ đi sâu phân tích những nguyên nhân gốc rễ dẫn đến tình trạng trẻ ăn vạ, đồng thời cung cấp các phương pháp xử lý thông minh, đúng đắn được khuyến nghị bởi các chuyên gia. Mục tiêu là giúp cha mẹ không chỉ kiểm soát trẻ ăn vạ thành công mà còn xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển cảm xúc và kỹ năng giao tiếp lành mạnh của con.
I. Vì sao trẻ thường xuyên ăn vạ?
Trẻ nhỏ, đặc biệt là trong giai đoạn từ 1 đến 3 tuổi, có xu hướng ăn vạ nhiều nhất. Đây là thời kỳ vàng son mà trí tuệ, ngôn ngữ của trẻ đang phát triển mạnh mẽ, và bé bắt đầu học cách biểu đạt mong muốn, cảm xúc của mình với thế giới xung quanh. Sự biến đổi về tâm sinh lý trong độ tuổi này là nguyên nhân chính khiến trẻ bộc lộ các biểu hiện như gào khóc, ăn vạ để đạt được mục đích. Đặc biệt, giai đoạn 3 tuổi thường được gọi là “khủng hoảng tuổi lên 3”, đánh dấu đỉnh điểm của các hành vi này.
Dưới đây là những nguyên nhân điển hình khiến trẻ hay ăn vạ:
1. Giai đoạn phát triển tâm sinh lý quan trọng
Khi trẻ dần đạt đến các mốc phát triển nhất định, tâm sinh lý của bé cũng có những thay đổi rõ rệt. Ví dụ, khi trẻ lên 2, bé thường dễ khóc lóc, dỗi hờn, khó chịu và ăn vạ nếu mong muốn không được đáp ứng. Tương tự, những trẻ đang tập đi, thường xuyên vấp té hay đi không vững cũng dễ cáu kỉnh và trở nên mè nheo hơn.
2. Hạn chế về ngôn ngữ và muốn thu hút sự chú ý
Khả năng ngôn ngữ của trẻ trong giai đoạn này còn rất hạn chế. Khi không thể diễn đạt rõ ràng mong muốn của mình bằng lời nói, khóc lóc và ăn vạ dường như là cách dạy trẻ khi trẻ ăn vạ nhanh nhất để thu hút sự chú ý của người lớn, với mục đích mau chóng được đáp ứng các yêu cầu. Bé thường tức giận và khóc lóc như một phương tiện giao tiếp.
3. Được cha mẹ nuông chiều quá mức
Đối với những trẻ mà mỗi khi ăn vạ, cha mẹ lại ngay lập tức xoa dịu, dỗ dành và đáp ứng mọi mong muốn, hành vi này rất dễ trở thành một thói quen xấu. Trẻ sẽ nhanh chóng nhận ra rằng ăn vạ là một công cụ hữu hiệu để đạt được điều mình muốn, từ đó lặp lại hành vi này thường xuyên hơn.
4. Mệt mỏi, đói bụng hoặc kích động
Trong những trường hợp trẻ đang buồn ngủ, khát nước, đói bụng, mệt mỏi hoặc bị kích động, ăn vạ cũng là một phương pháp xử lý trẻ ăn vạ tự nhiên để giải tỏa sự khó chịu, buồn bực. Khi cơ thể không được thoải mái, trẻ sẽ trở nên cáu kỉnh và dễ bộc phát cảm xúc tiêu cực.
5. Có thể là biểu hiện của chứng tăng động
Trong một số trường hợp hiếm gặp, trẻ ăn vạ đôi khi cũng có thể là một biểu hiện của chứng tăng động. Cha mẹ cần quan sát kỹ tần suất trẻ ăn vạ, cùng với cách ứng xử của trẻ khi yêu cầu không được đáp ứng (như la hét, ném đồ vật…). Nếu nhận thấy những dấu hiệu bất thường, việc đưa trẻ đi thăm khám để đánh giá tâm lý là cần thiết.
II. Cha mẹ nên làm gì để xử lý hiệu quả khi trẻ ăn vạ?
Khi đối mặt với tình huống trẻ bắt đầu ăn vạ, cha mẹ cần áp dụng những bí quyết khi trẻ ăn vạ dưới đây để ngăn chặn điều này trở thành một thói quen tiêu cực:
1. Thấu hiểu và đồng cảm với cảm xúc của trẻ
Các bé cũng là những cá thể độc lập, có mong muốn được công nhận. Do đó, khi trẻ ăn vạ, tức giận hay khóc lóc, hơn ai hết, cha mẹ cần là người đồng cảm với bé. Việc đầu tiên là giữ thái độ bình tĩnh, kiên nhẫn lắng nghe trẻ, đồng thời dùng lời nói để phán đoán mong muốn của con. Ví dụ: “Con không muốn ăn nữa phải không?”, “Con muốn chiếc điều khiển này à?”.
Điều này sẽ giúp trẻ bớt kích động và có cảm giác được lắng nghe, thấu hiểu. Đặc biệt, giao tiếp bằng thiện chí còn giúp trẻ tăng khả năng ngôn ngữ, nhận diện sự vật, sự việc và quản lý hành vi ăn vạ của trẻ cùng cảm xúc tốt hơn. Đây là một cách dạy trẻ khi trẻ ăn vạ cực kỳ quan trọng.
2. Trò chuyện với trẻ sau khi cơn ăn vạ qua đi
Sau khi trẻ đã hết giận và bình tĩnh trở lại, cha mẹ nên dành thời gian ngồi xuống và nói chuyện với bé, tìm hiểu xem con đang nghĩ gì. Chẳng hạn như: “Vừa rồi con khóc là do con không muốn ăn nữa phải không? Ngày mai mình ăn món khác nhé!”. Thông qua cách này, trẻ sẽ cảm thấy được tìm thấy giải pháp và nguôi giận, đồng thời giúp bé vui vẻ trở lại. Việc này cũng giúp trẻ học được cách dạy trẻ khi trẻ ăn vạ một cách bình tĩnh và hợp lý.
3. Hướng trẻ sang hoạt động khác để chuyển hướng chú ý
Sau một đợt ăn vạ, cha mẹ có thể hướng trẻ sang một hoạt động khác để bé quên chuyện đó đi và có hứng thú trở lại. Ví dụ: “Ba biết con đang buồn vì bị hỏng đồ chơi, nhưng sắp đến giờ đi siêu thị rồi. Con thích được ra ngoài đúng không? Vậy cả nhà mình cùng chuẩn bị nhé!”. Đây là một cách dạy trẻ khi trẻ ăn vạ đơn giản nhưng hiệu quả để dỗ trẻ khi ăn vạ.
III. Những điều cha mẹ tuyệt đối không nên làm khi trẻ ăn vạ
Bên cạnh những việc cần làm, các bậc phụ huynh cũng cần lưu ý đến một số điều nên tránh khi xảy ra trường hợp con ăn vạ để giúp trẻ vượt qua cơn ăn vạ một cách tích cực:
1. Không quát tháo, tức giận hay dùng bạo lực với trẻ
Khi trẻ ăn vạ kết hợp với tiếng khóc, thậm chí gào thét dai dẳng, nhiều phụ huynh dễ cảm thấy đau đầu, khó chịu và trút giận lên trẻ. Tuy nhiên, hành động này không những không giúp trẻ nín khóc mà âm lượng tiếng khóc có khi còn to hơn. Ngoài ra, không nên giữ chặt chân tay trẻ vì sẽ càng khiến trẻ tức giận và giãy giụa mạnh hơn. Tuyệt đối không dùng đòn roi lúc này, vì trẻ sẽ học theo và cư xử bạo lực với người khác. Thay vào đó, cha mẹ nên giữ im lặng, quan sát và ở bên cạnh trẻ cho đến khi bé đã nín khóc và nguôi giận. Đây là nguyên tắc cốt lõi trong cách dạy trẻ khi trẻ ăn vạ.
2. Không nuông chiều, đáp ứng mọi đòi hỏi của trẻ
Trẻ em như tờ giấy trắng, cha mẹ vẽ gì lên “tờ giấy” đó thì nó sẽ trở thành những thói quen sau này của trẻ. Nếu cha mẹ luôn sẵn sàng đáp ứng ngay mọi nhu cầu của trẻ mỗi khi bé ăn vạ, thì sau này trẻ sẽ lợi dụng tiếng khóc của mình để đạt được mong muốn. Điều này sẽ cản trở cách dạy trẻ khi trẻ ăn vạ một cách tự lập và biết giới hạn.
3. Không tranh cãi hay dùng lý lẽ dài dòng
Khi trẻ đang nóng giận, cha mẹ không nên giải thích dài dòng hoặc tranh cãi, vì lúc này trẻ sẽ không muốn lắng nghe gì cả. Điều mà cha mẹ nên làm là để cơn giận của trẻ nguội đi, sau đó mới trò chuyện, phân tích tại sao không được làm như thế. Đây là cách dạy trẻ khi trẻ ăn vạ hiệu quả hơn so với việc đối đầu.
4. Không so sánh con với trẻ khác
Người lớn chúng ta không ai ưa thích việc mình bị so sánh với người khác, trẻ nhỏ cũng vậy. Điều này không những khiến con cảm thấy tự ti, xấu hổ về bản thân mà còn gây nên cảm giác căm ghét, ghen tị với bạn bè. Từ đó, trẻ sẽ luôn có tâm lý rụt rè, buồn bã, không dám thể hiện suy nghĩ của mình vì cho rằng mình luôn thua thiệt người khác. Việc so sánh không phải là một phương pháp xử lý trẻ ăn vạ mang tính xây dựng.
5. Không giải quyết vấn đề bằng lời nói dối
Để con ngừng khóc lóc, ăn vạ, nhiều bậc phụ huynh đã nói dối con và thỏa hiệp tạm thời, ví dụ như: “Ăn đi rồi mẹ dắt đi chơi”, nhưng khi trẻ ăn xong thì không thực hiện lời hứa đó. Lâu dần khi trẻ nhận ra điều này, trẻ cũng sẽ học theo cha mẹ nói dối. Đây là một tật xấu ảnh hưởng tiêu cực đến tính cách sau này của trẻ.
6. Không cố gắng giải quyết ở nơi đông người
Khi trẻ ăn vạ gây ồn ào ở nơi công cộng, cha mẹ không nên tìm cách quát mắng hay nói chuyện lí lẽ với con ở đó, vì sẽ làm ảnh hưởng đến những người xung quanh. Lúc này, phụ huynh nên đưa con ra nơi riêng tư hoặc đưa trẻ về nhà để giải quyết. Việc di chuyển sẽ giúp làm nguội cơn giận của trẻ. Khi đã bình tĩnh, cả hai bên đều có thể nói chuyện nhẹ nhàng, lắng nghe được nhu cầu của đối phương mà không khiến con trẻ cảm thấy bẽ mặt, xấu hổ khi ở nơi đông người. Đây là cách dạy trẻ khi trẻ ăn vạ một cách tế nhị và tôn trọng.
Kết luận
Việc trẻ ăn vạ là một giai đoạn phát triển tự nhiên nhưng có thể khiến nhiều bậc phụ huynh cảm thấy đau đầu và không biết nên xử lý trẻ ăn vạ hay đối phó khi trẻ ăn vạ ra sao cho phù hợp. Tuy nhiên, với vai trò là người lớn, có đủ năng lực để quan sát, nhận định tình huống và kiểm soát hành vi của mình, cha mẹ hãy là người chủ động lắng nghe, thấu hiểu và hướng dẫn trẻ giải quyết cơn ăn vạ của trẻ cũng như cách quản lý tốt cảm xúc của bản thân. Áp dụng những phương pháp xử lý trẻ ăn vạ đúng đắn sẽ giúp con trưởng thành một cách tích cực và xây dựng mối quan hệ gia đình bền chặt.
Nếu cha mẹ cần được tư vấn chuyên sâu về các vấn đề sức khỏe hoặc tâm lý của trẻ, hãy liên hệ với các cơ sở y tế uy tín để nhận được sự hỗ trợ từ các bác sĩ chuyên khoa.
