“Làm gì khi trẻ quá nghịch ngợm?” là một trong những câu hỏi thường trực và gây trăn trở cho nhiều bậc phụ huynh. Trẻ em, với bản chất tò mò và tràn đầy năng lượng, thường thể hiện hành vi hiếu động như một phần tự nhiên của quá trình phát triển. Tuy nhiên, khi sự nghịch ngợm vượt quá giới hạn, nó có thể trở thành thách thức lớn trong việc nuôi dạy. Điều quan trọng cần nhớ là trẻ chính là tấm gương phản chiếu hành vi của người lớn. Vì vậy, để tìm ra cách dạy trẻ nghịch ngợm hiệu quả, cha mẹ cần đảm bảo rằng bản thân luôn là hình mẫu lý tưởng để con noi theo. Tránh quá khắt khe, áp đặt vì điều này không chỉ khiến trẻ dễ nổi loạn, mà còn gây lo lắng khi chúng không thể hiểu được cảm xúc cũng như những kỳ vọng từ cha mẹ. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân sâu xa của hành vi nghịch ngợm ở trẻ và cung cấp những lời khuyên thiết thực để cha mẹ có thể quản lý trẻ tăng động và dạy trẻ hiếu động một cách tích cực, biến năng lượng của con thành động lực phát triển.
I. Nguyên Nhân Phổ Biến Khiến Trẻ Trở Nên Nghịch Ngợm
Để tìm ra cách dạy trẻ nghịch ngợm phù hợp, trước tiên, chúng ta cần hiểu rõ những nguyên nhân gốc rễ dẫn đến hành vi này ở trẻ. Trẻ em có thể nghịch ngợm vì nhiều lý do khác nhau, từ yếu tố sinh lý đến tâm lý và môi trường.
1. Sự Phát Triển Trí Não Non Nớt
Trong lúc thất vọng vì con quá nghịch, chúng ta thường quên rằng não bộ của trẻ nhỏ vẫn đang trong quá trình phát triển. Các kỹ năng quan trọng như tự điều chỉnh hành vi chỉ phát triển dần theo thời gian thông qua sự nỗ lực nhất quán và kiên nhẫn từ phía cha mẹ. Khi trẻ không nghe lời cảnh báo, nổi cơn thịnh nộ hoặc không vâng lời, có thể là do vùng não liên quan đến khả năng tự kiểm soát chưa phát triển đầy đủ. Đây là một giai đoạn tự nhiên, đòi hỏi sự kiên nhẫn và nỗ lực bền bỉ từ người lớn để giáo dục trẻ bướng bỉnh một cách nhẹ nhàng.
2. Các Yếu Tố Sinh Lý và Thể Chất
Giống như người lớn, trẻ em cũng bị ảnh hưởng bởi các yếu tố vật lý cơ bản. Tình trạng đói, khát, thiếu ngủ hoặc bị ốm đau có thể khiến trẻ cáu kỉnh, mệt mỏi. Tuy nhiên, đối với trẻ em, những tác động này thường mạnh mẽ hơn nhiều. Một đứa trẻ mệt mỏi hoặc đói bụng có xu hướng hoạt động tích cực hơn, quấy phá hơn như một hệ quả tất yếu của sự khó chịu bên trong. Việc nhận diện và giải quyết các nhu cầu sinh lý này là bước đầu tiên để xử lý trẻ quậy phá hiệu quả.
3. Mất Cân Bằng Hoạt Động – Nghỉ Ngơi
Việc giữ cho cơ thể và tâm trí trẻ hoạt động là điều cần thiết, nhưng phải được cân bằng với việc nghỉ ngơi hợp lý. Đôi khi, trẻ cảm thấy căng thẳng do bị kích thích quá mức, có thể là do giao lưu, hoạt động thể chất quá nhiều hoặc sử dụng các thiết bị điện tử. Khi bị kích thích quá đà, hành vi của trẻ có thể thay đổi, trở nên nghịch ngợm hơn. Một lịch trình có sự cân bằng tốt giữa hoạt động và nghỉ ngơi sẽ giúp giảm bớt hành vi này.
4. Nhu Cầu Tự Lập Của Trẻ
Là cha mẹ, bạn luôn muốn con tự lập, nhưng đôi khi lại cảm thấy khó chịu khi trẻ thực sự cố gắng làm mọi việc một mình. Ví dụ, khi trẻ bướng bỉnh chọn trang phục riêng và cuối cùng đến trường với một bộ đồ kỳ dị, hãy cố gắng kiên nhẫn. Hãy hiểu rằng, dù quyết định đó có vẻ ngớ ngẩn hay sai lầm thế nào, bé vẫn đang học cách tự lập và thể hiện cá tính riêng. Đây là một phần quan trọng trong quá trình trưởng thành của con.
5. Cảm Xúc Bị Áp Đảo
Những cảm xúc mạnh mẽ như sợ hãi, buồn bã hoặc thất vọng có thể ảnh hưởng sâu sắc đến trẻ em, vì chúng chưa có cơ chế phát triển đầy đủ để đối phó. Khi bị choáng ngợp bởi cảm xúc, trẻ có thể nổi cơn thịnh nộ, la hét, khóc lóc hoặc tỏ ra khó khăn. Trong những trường hợp này, la mắng không phải là giải pháp. Thay vào đó, bạn cần hỗ trợ và dạy trẻ cách đối phó với cảm xúc của mình bằng giọng điệu nhẹ nhàng và đồng đều.
6. Nhu Cầu Giải Tỏa Năng Lượng
Trẻ em thường có một nguồn năng lượng dồi dào cần được giải phóng. Chúng cần các hoạt động thể chất liên tục như đạp xe, chạy nhảy hoặc chơi đùa ngoài trời. Vì vậy, nếu trẻ đang bồn chồn và hoạt động nhiều vào thời điểm đáng lẽ phải nghỉ ngơi, đó là dấu hiệu cho thấy bé cần được đốt cháy năng lượng. Việc tạo cơ hội cho trẻ vận động là một phương pháp cho trẻ nghịch hiệu quả, giúp con giải tỏa năng lượng tích cực.
7. Sự Thiếu Nhất Quán Từ Phía Cha Mẹ
Mỗi gia đình cần có những quy tắc cơ bản mà trẻ phải tuân thủ. Nếu trẻ không có quy tắc rõ ràng hoặc cha mẹ khoan dung, dễ dãi với những quy tắc đã đặt ra, trẻ có thể cảm thấy bối rối, bực bội và có những hành động ngỗ ngược. Sự nhất quán khi đặt ra các quy tắc kỷ luật là rất quan trọng. Trẻ sẽ phản hồi và cư xử tốt hơn khi biết rõ những gì được mong đợi ở mình, giúp cha mẹ dễ dàng kèm cặp trẻ khó bảo hơn.
8. Ảnh Hưởng Từ Tâm Trạng Của Cha Mẹ
Con người đều bị ảnh hưởng bởi tâm trạng của những người xung quanh. Nếu cha mẹ thể hiện hành vi tiêu cực hoặc tức giận đối với trẻ, trẻ có thể phản ánh hành vi tương tự. Ngược lại, nếu bạn bình tĩnh và kiên nhẫn khi ở bên trẻ, trẻ sẽ có xu hướng thể hiện sự bình tĩnh và hợp tác.
9. Khao Khát Được Chú Ý và Chơi Đùa
Khi trẻ giấu giày hoặc chìa khóa xe của bạn, đó có thể là do bé muốn được chơi đùa, đặc biệt là với cha mẹ. Đây là dấu hiệu của hành vi tìm kiếm sự chú ý, muốn bạn dành thời gian cho chúng. Việc dành thời gian chất lượng để chơi cùng con là bí quyết dạy trẻ ngỗ ngược đơn giản nhưng hiệu quả.
10. Đặc Điểm Tính Cách Riêng Biệt
Mỗi người, kể cả trẻ em, đều có những phẩm chất, điểm mạnh và điểm yếu khác nhau. Một số trẻ có động lực và tập trung, trong khi những trẻ khác lại có lòng trắc ẩn hoặc tính cách hiếu động hơn. Điều quan trọng là cha mẹ phải hiểu rõ những điểm mạnh, điểm yếu này của con khi muốn đối phó với hành vi nghịch ngợm, nhằm tìm ra cách ứng xử trẻ khó vâng lời phù hợp nhất.
II. Tác Động Của Trẻ Nghịch Ngợm Đối Với Phụ Huynh
Cha mẹ có thể cảm thấy vô cùng khó chịu khi phải quản lý hành vi nghịch ngợm của trẻ. Tuy nhiên, đôi khi chính cách cư xử của cha mẹ lại vô tình kích thích hành vi này ở con. Trẻ quá nghịch có thể khiến cha mẹ trải qua nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau:
- Bực mình: Khi mọi việc không theo ý muốn và trẻ liên tục phá vỡ quy tắc.
- Bất lực: Cảm thấy không thể kiểm soát được tình hình hoặc thay đổi hành vi của con.
- Mệt mỏi: Sự căng thẳng kéo dài do phải liên tục theo dõi và điều chỉnh trẻ.
- Kinh hãi: Lo lắng về sự an toàn của trẻ hoặc những hậu quả không lường trước được.
- Thông cảm: Hiểu được rằng hành vi của trẻ có thể xuất phát từ những nguyên nhân sâu xa hơn và cần sự giúp đỡ.
III. Những Phương Pháp Hiệu Quả Để Ứng Phó Với Trẻ Nghịch Ngợm
Việc hướng dẫn trẻ năng động trở nên tích cực đòi hỏi sự kiên nhẫn, thấu hiểu và áp dụng các phương pháp giáo dục đúng đắn. Dưới đây là những lời khuyên hữu ích về cách dạy trẻ nghịch ngợm mà cha mẹ có thể tham khảo:
1. Thiết Lập Giới Hạn Rõ Ràng
Đừng chấp nhận tất cả những gì trẻ muốn. Thay vào đó, hãy đặt ra giới hạn cụ thể và rõ ràng, không cho phép trẻ hoàn toàn quyết định mọi thứ. Hãy kiên quyết nhưng nhẹ nhàng nếu trẻ nổi cơn tam bành, sau đó giải thích cho trẻ rằng hành vi đó sẽ không giúp con đạt được điều mình muốn. Đây là bước quan trọng để nuôi dạy trẻ cá biệt hiểu về ranh giới.
2. Duy Trì Sự Nhất Quán
Đừng đối xử khác biệt với trẻ mỗi ngày. Nếu một ngày bạn cứng rắn và ngày hôm sau lại khoan dung, trẻ sẽ không coi trọng bạn hoặc các quy tắc. Ví dụ, nếu một ngày bạn giới hạn thời gian xem TV, nhưng ngày hôm sau lại để trẻ xem thoải mái vì bạn bận, điều này sẽ gửi đi một thông điệp hỗn hợp. Vì vậy, hãy nhất quán trong việc thiết lập và tuân thủ các quy tắc.
3. Khuyến Khích Sự Tự Lập Vừa Phải
Đừng ra lệnh cho trẻ làm mọi việc. Thay vào đó, hãy tạo cho trẻ sự tự lập nhỏ trong việc tự chọn quần áo hoặc quyết định xem trẻ muốn uống sữa như thế nào. Điều này giúp trẻ cảm thấy được tôn trọng và phát triển khả năng đưa ra quyết định.
4. Giới Hạn Thời Gian Sử Dụng Thiết Bị Điện Tử
Xem phim hoạt hình liên tục, không giới hạn về số lượng và thời gian có thể làm tăng kích động ở trẻ, khiến trẻ quá phấn khích và dễ có hành vi nghịch ngợm quá mức. Hãy đặt giới hạn hợp lý về thời gian trẻ sử dụng thiết bị điện tử như TV hoặc chơi trò chơi trên máy tính.
5. Giúp Trẻ Hiểu Rõ Hậu Quả
Trong trường hợp trẻ nghịch ngợm, hãy cho trẻ biết về hậu quả của hành vi đó. Thông thường, trẻ từ 3-4 tuổi đã có thể hiểu về hậu quả gây ra. Trẻ cần biết rằng, sẽ gặp rắc rối nếu nổi cơn thịnh nộ hoặc la hét mà không có lý do chính đáng.
6. Giữ Bình Tĩnh Trước Cơn Giận Dữ Của Trẻ
Nếu trẻ khóc liên tục trong một thời gian dài, bạn có thể dễ dàng nhượng bộ các yêu cầu của trẻ. Nhưng đừng đáp ứng yêu cầu của trẻ mỗi khi trẻ khóc hoặc la hét, vì điều đó sẽ chỉ làm trẻ hư hỏng về lâu dài. Bé sẽ nghĩ rằng bằng cách khóc hoặc la hét thì có thể nhận được bất cứ thứ gì mình muốn. Hãy học cách phớt lờ tiếng khóc vô cớ của bé; bé sẽ tự ngừng khóc.
7. Dành Thời Gian Chú Ý Đến Trẻ
Đôi khi trẻ nghịch quá mức chỉ vì chúng muốn cha mẹ chú ý. Vậy trong trường hợp này, bạn nên làm gì khi trẻ quá nghịch ngợm? Điều bạn nên làm là học cách lắng nghe trẻ, hỏi trẻ tại sao lại hành động như vậy. Trẻ sẽ phản ứng tốt với hành vi ân cần, quan tâm của bạn.
8. Tránh La Hét Hay Quát Mắng Trẻ
Bạn không được mất bình tĩnh và quát lại trẻ. Điều này sẽ phản tác dụng vì nó có thể khiến trẻ ngừng nổi cơn thịnh nộ trong thời gian đó, nhưng sau đó trẻ cũng sẽ học cách la hét và làm như vậy trong tương lai.
9. Kiểm Soát Cảm Xúc Của Bản Thân
Khi bạn đang có tâm trạng tồi tệ và trẻ cư xử không đúng mực, đừng trút bỏ những cảm xúc tiêu cực của bạn lên trẻ. Nếu bạn quát trẻ khi chúng không có lỗi, trẻ sẽ giận bạn và có thể cư xử sai. Bạn cần giữ bình tĩnh và kiên nhẫn xử lý tình huống. Trẻ dễ bị gây ấn tượng với hành vi điềm tĩnh của bạn và sẽ học được cách giữ bình tĩnh trong những lúc tức giận.
10. Xây Dựng Thói Quen Hàng Ngày
Khi trẻ được nghỉ học, hãy lập một thời gian biểu đều đặn cho trẻ. Điều đó sẽ tạo ra thói quen trong cuộc sống, giúp trẻ có cấu trúc và dễ đoán hơn. Thiết lập một thói quen ngủ và ăn uống cố định cho trẻ. Một lịch trình đều đặn giúp trẻ cảm thấy an toàn và ít có xu hướng nghịch ngợm hơn.
Kết Luận
Trẻ em chính là tấm gương phản chiếu hành vi của bạn, vì vậy hãy đảm bảo rằng hành vi của bạn là lý tưởng để trẻ noi theo. Để có cách dạy trẻ nghịch ngợm hiệu quả, cha mẹ cần thấu hiểu các nguyên nhân tiềm ẩn đằng sau hành vi của trẻ, từ yếu tố phát triển tâm sinh lý đến môi trường và cách giáo dục. Thay vì quá khắt khe, áp đặt, hãy tiếp cận vấn đề bằng sự kiên nhẫn, nhất quán và tình yêu thương. Đừng quên rằng việc đặt ra giới hạn rõ ràng, duy trì sự nhất quán, khuyến khích tính tự lập, và dành thời gian chất lượng cho con là những yếu tố then chốt. Rõ ràng và minh bạch trong giao tiếp sẽ giúp bạn đảm bảo rằng trẻ hiểu được kỳ vọng và dần học cách điều chỉnh hành vi của mình, giảm thiểu những hành động nghịch ngợm không mong muốn.
Tài liệu tham khảo:
- parenting.firstcry.com
- brightside.me
