Trẻ em sở hữu khả năng học ngôn ngữ vượt trội, tiếp thu từ mới, cấu trúc câu và cú pháp nhanh hơn đáng kể so với người lớn. Nhờ đó, đa số trẻ phát triển khả năng nói một cách tự nhiên và nhanh chóng. Tuy nhiên, một số trẻ lại gặp tình trạng chậm nói, khiến nhiều bậc cha mẹ không khỏi băn khoăn. Vậy nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng này và đâu là những phương pháp hiệu quả để giúp trẻ nhanh biết nói? Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về các nguyên nhân, tầm quan trọng của việc chơi và những cách thức cụ thể, được đúc kết từ kinh nghiệm và lời khuyên của chuyên gia, nhằm hỗ trợ trẻ phát triển ngôn ngữ một cách tối ưu.
I. Nguyên Nhân Trẻ Chậm Nói
Việc con bạn chưa thể nói khi đã đạt đến các mốc phát triển nhất định là điều khiến nhiều phụ huynh lo lắng. Để xác định liệu trẻ có bị chậm nói hay không, cần hiểu rõ các giai đoạn phát triển ngôn ngữ điển hình.
Thông thường, trẻ bắt đầu "thụ đắc ngôn ngữ" từ rất sớm – một quá trình mà trẻ bắt chước và lặp lại những gì người lớn nói. Do đó, những người thân chăm sóc trẻ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong giai đoạn đầu đời này. Tuy nhiên, nếu trẻ chỉ lặp lại từ ngữ của người lớn hoặc phát ra những âm thanh "ê, a", đó chỉ là bập bẹ. Trẻ thực sự biết nói khi có thể tự mình nói và sử dụng từ ngữ đúng hoàn cảnh, đúng đối tượng. Giai đoạn này thường bắt đầu khi trẻ được khoảng 10 – 14 tháng tuổi, với những từ bập bẹ đầu tiên như "ba ba", "ma ma".
Sau đó, vốn từ vựng của trẻ sẽ dần được củng cố. Từ những từ đơn giản, trẻ sẽ chuyển sang các cụm từ gồm 2-3 từ. Đến 2 tuổi, trẻ có thể nói được câu dài hơn. Khi đạt mốc 3 tuổi, trẻ thường có khả năng tự giới thiệu tên mình, hát một bài hát hoàn chỉnh và đặt câu hỏi rõ ràng hơn trong các hoạt động vui chơi.
Chứng chậm nói ở trẻ mới biết đi có thể là dấu hiệu cảnh báo của nhiều nguy cơ hoặc các rối loạn khác nhau. Cụ thể:
- Vấn đề y tế: Một số trẻ có thể gặp vấn đề về não bộ, ảnh hưởng đến sự phát triển ở các lĩnh vực như vận động và ngôn ngữ. Bất thường ở dây thanh quản hoặc giảm thính lực cũng là những nguyên nhân phổ biến gây chậm nói. Vì vậy, việc khám tai mũi họng để tầm soát và can thiệp kịp thời là cần thiết đối với trẻ chậm nói.
- Vấn đề tâm lý – tâm thần: Trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ, chậm phát triển, rối loạn ngôn ngữ hoặc các vấn đề tâm lý khác cũng có thể dẫn đến chậm nói. Việc không phát hiện và can thiệp sớm có thể gây ảnh hưởng lâu dài đến nhận thức, giao tiếp, ngôn ngữ và tương tác xã hội của trẻ.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng can thiệp sớm cho trẻ mắc rối loạn phát triển trước 3 tuổi mang lại hiệu quả tích cực đáng kể. Điều này nhấn mạnh vai trò quan trọng của cha mẹ và người chăm sóc chính trong việc nhận biết các dấu hiệu bất thường ở trẻ để có thể tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn kịp thời.
II. Tầm Quan Trọng Của Hoạt Động Chơi Trong Phát Triển Ngôn Ngữ
Ngay cả trước khi trẻ bắt đầu nói, chúng đã tiếp nhận một lượng lớn thông tin thông qua các giác quan. Trong giờ chơi, giờ ăn, lúc đi ngủ hay khi tắm, trẻ dần hiểu rõ hơn về cách cơ thể và các đồ vật hoạt động.
Chơi là hoạt động chính yếu của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Thông qua việc chơi, trẻ học được các kỹ năng, khái niệm mới và khám phá thế giới xung quanh. Dù đối với người lớn, chơi có vẻ đơn giản và chỉ mang tính giải trí, nhưng đó lại là một trong những trải nghiệm học tập quan trọng nhất của con bạn. Trẻ học về kích thước, màu sắc, hình dạng, hành động và các khái niệm khác chỉ bằng cách đặt một khối vuông vào cốc hoặc nhấn nút để một vật thể bật ra.
Một khi trẻ có thể đặt tên cho các đồ vật, hành động và khái niệm mà chúng đang học, thời gian chơi của chúng sẽ trở nên phong phú hơn rất nhiều. Mặc dù chơi độc lập cũng có lợi cho việc học, nhưng chơi có hướng dẫn cùng người lớn là một cách tuyệt vời để giúp trẻ học nói. Cha mẹ nên chủ động tiếp cận các hoạt động vui chơi của con để cải thiện tình trạng chậm nói.
III. 20 Phương Pháp Giúp Trẻ Nhanh Biết Nói Hiệu Quả
Để hỗ trợ trẻ phát triển ngôn ngữ, cha mẹ có thể biến các hoạt động hàng ngày thành những cơ hội học tập. Đừng lo lắng nếu bạn không thể dạy trẻ tất cả mọi thứ cùng lúc, vì rất nhiều kỹ năng sẽ đến một cách tự nhiên. Tuy nhiên, nếu muốn con tiếp thu nhanh hơn, có rất nhiều cách để khuyến khích trẻ học hỏi.
Dưới đây là 20 mẹo hiệu quả để giúp trẻ nhanh biết nói:
3.1. Nói chuyện với trẻ nhiều hơn
Tận dụng mọi cơ hội để trẻ tiếp xúc với ngôn ngữ, ngay cả khi trẻ chưa thể phản hồi. Khi thay tã, chuẩn bị bữa tối, giờ ăn, giờ chơi, hoặc thậm chí khi xem phim, bạn đều có thể cho trẻ tiếp xúc với nhiều từ ngữ mới. Hãy trò chuyện bình thường với trẻ, không cần phải chọn lọc từ ngữ quá đơn giản, ngay cả khi bạn nghĩ rằng chúng còn quá phức tạp.
3.2. Chia sẻ trải nghiệm của bạn
Trong một ngôi nhà chỉ có trẻ nhỏ, có thể sẽ khá yên tĩnh vì trẻ chưa thể giao tiếp. Tuy nhiên, hãy biến các hoạt động hàng ngày thành những kinh nghiệm học tập. Hãy kể về những việc bạn đang làm trong ngày: "Mẹ đang rửa bát", "Bố đang quét nhà", "Mẹ đang nấu cơm", "Bố đang giặt quần áo"… Trẻ sẽ thích nghe giọng nói của bạn và việc lắng nghe cuộc đối thoại là cách tuyệt vời để trẻ bắt đầu học từ vựng mới.
3.3. Gọi tên mọi vật
Khi con bạn chơi hoặc ăn, hãy gọi tên những đồ chơi hoặc đồ vật mà chúng đang cầm, nhìn thấy hoặc nghe thấy. Hãy dán nhãn mọi thứ mà bạn có thể để trẻ nghe các từ đó lặp đi lặp lại. Nếu bạn thường xuyên gọi tên các loại thực phẩm trẻ ăn hoặc những đồ vật trẻ chơi hàng ngày, trẻ sẽ bắt đầu học được những từ vựng cơ bản rất sớm.
3.4. Khuyến khích trẻ lặp lại
Khi bạn đã tạo thói quen gọi tên mọi thứ cho trẻ, hãy yêu cầu trẻ lặp lại. Bắt đầu với chỉ một từ hoặc thậm chí là âm đầu tiên của từ đó. Nếu trẻ nói "muh" cho sữa hoặc "buh" cho quả bóng, đó là một khởi đầu tuyệt vời. Điều này cho thấy trẻ đã có khái niệm rằng các vật thể có tên, nhưng chưa thể tạo ra tất cả các âm chính xác.
3.5. Sử dụng những gì trẻ thích
Xác định những gì con bạn yêu thích và tận dụng điều đó. Nếu trẻ mê một nhân vật, bài hát, món ăn hoặc đồ chơi nào đó, hãy tạo nhiều cơ hội để trẻ nhìn, nghe, nếm và chơi với món đồ đó trong khi người lớn cũng nói về nó. Nếu con bạn thích ô tô, đừng cố bắt chúng ngồi xuống và học tiếng động vật. Sử dụng những gì trẻ hứng thú sẽ giúp quá trình học đỡ vất vả hơn rất nhiều.
3.6. Ứng dụng âm nhạc
Trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi rất thích nhịp điệu và âm nhạc. Do đó, chúng có nhiều khả năng tiếp thu từ ngữ và cử chỉ từ một bài hát hơn. Hãy thử hát những bài hát thiếu nhi đơn giản với các cử chỉ đi kèm, như "The Wheels on the Bus", "Itsy Bitsy Spider" hoặc "Twinkle Twinkle". Nếu trẻ bắt đầu bắt chước các chuyển động và cử chỉ, thì các từ ngữ sẽ theo sau. Tạo tiếng nhạc bằng trống hoặc đồ chơi phát ra âm thanh cũng có thể giúp trẻ làm quen với việc tạo ra âm thanh.
3.7. Sử dụng đồ chơi thông minh
Đồ chơi khuyến khích trí tưởng tượng rất phù hợp cho trẻ nhỏ. Các món đồ chơi như cốc xếp hình, khối hình và đồ chơi đóng giả là những lựa chọn tuyệt vời để khuyến khích sự sáng tạo và khám phá. Những trò chơi này hiệu quả hơn nhiều so với việc để trẻ xem tivi một cách thụ động. Đồ chơi thông minh có thể được ứng dụng để cải thiện tình trạng trẻ chậm nói.
3.8. Dành thời gian cho trẻ phản hồi
Một khoảng thời gian tạm dừng và chờ đợi là cần thiết để con bạn có đủ thời gian đưa ra phản hồi. Khi trẻ đang học nói, tốc độ xử lý thông tin của chúng chậm hơn nhiều so với người lớn. Nếu bạn đang yêu cầu trẻ lặp lại một âm thanh, từ ngữ, hoặc trả lời một câu hỏi, việc chờ đợi phản hồi của trẻ sẽ tốt hơn là bạn nói liên tục.
3.9. Chơi có hướng dẫn
Như đã đề cập, chơi là cách tuyệt vời để trẻ học ngôn ngữ và kỹ năng mới, nhưng trẻ không phải lúc nào cũng nên chơi độc lập. Chơi có hướng dẫn đơn giản là bạn ngồi cùng trẻ trong khi chúng chơi, thực sự hướng dẫn hành động của trẻ và đồng thời gọi tên mọi thứ trẻ đang làm. Ví dụ, khi trẻ chơi với các khối hình dạng, hãy nói chuyện với chúng về các đồ vật và hành động: "Đây là một hình vuông. Đây là một vòng tròn. Hình tròn ở trong. Hình vuông ở ngoài." Nếu trẻ đang tô màu, hãy chỉ cho con thấy: "Đó là bút màu. Bút sáp màu xanh lá cây". Đặt câu hỏi như "Đây là con vật gì?" và chờ trẻ phản hồi, sau đó đưa ra mệnh lệnh "Bỏ chúng vào giỏ" và tiếp tục chờ đợi. Tất cả những ngôn ngữ bổ sung này rất hữu ích để trẻ nghe thay vì chỉ tự chơi một mình.
3.10. Khuyến khích trẻ nói thay vì chỉ ra hiệu
Tiếng càu nhàu, chỉ tay hoặc ra hiệu vẫn được coi là hình thức ngôn ngữ biểu cảm của trẻ. Trẻ vẫn đang cố gắng giao tiếp để bạn hiểu mong muốn và nhu cầu của chúng. Sớm ở giai đoạn đầu, bạn nên cho phép con có những cử chỉ để giao tiếp. Tuy nhiên, nếu bạn thực sự muốn trẻ bắt đầu nói chuyện, bạn cần ngừng đáp ứng yêu cầu của trẻ chỉ từ các tín hiệu. Hãy chờ cho đến khi trẻ nói được một từ hoặc ít nhất là tạo ra một âm thanh (âm tiết đầu tiên) tương tự với từ đó, để đạt được điều trẻ muốn.
3.11. Bắt đầu từ những từ đơn giản
Nếu bạn vẫn đang cố gắng khiến con bạn phát âm các từ có một âm tiết, đừng mong đợi trẻ nói những từ lớn. Ngay cả nỗ lực để nói âm thanh đầu tiên của một từ cũng là một khởi đầu tuyệt vời! Hãy động viên và khen ngợi trẻ.
3.12. Nói chuyện với sự hấp dẫn
Trẻ mới biết đi rất thích nhìn thấy cha mẹ hào hứng. Trẻ sẽ dễ dàng phản hồi và bắt chước hơn khi bạn thể hiện sự phấn khích qua biểu cảm và giọng nói. Vì vậy, hãy đảm bảo sử dụng các cử chỉ, nét mặt và âm thanh phóng đại khi nói chuyện với trẻ.
3.13. Trò chơi thử thách
Trẻ rất thích chơi những trò chơi thú vị với bạn! Hãy nghĩ đến những trò đuổi bắt như "truy tìm chú thỏ bông" hoặc "chú sư tử có thể bắt được bạn nếu bạn đi quá chậm". Ngôn ngữ phát triển mạnh mẽ khi trẻ thực sự được tham gia và giải trí.
3.14. Nói chậm rãi, rõ ràng, không nói giọng trẻ con
Bạn càng nói nhiều bằng ngôn ngữ người lớn thông thường thay vì nói chuyện trẻ con, thì con bạn càng dễ dàng tiếp thu ngôn ngữ này. Trẻ mới biết đi đã vượt qua giai đoạn "dadada" và "bababa", vì vậy hãy cố gắng không sử dụng những lời bập bẹ này để khiến trẻ tập nói. Tất nhiên, chúng có thể sử dụng một số âm thanh này để chỉ một đồ vật như "muh muh" cho bình sữa hoặc "kaka" cho kẹo, nhưng nếu bạn nghe thấy chúng nói bập bẹ, hãy lặp lại từ đúng với chúng.
Ngoài ra, hãy đảm bảo rằng bạn đang nói chậm lại khi trò chuyện với trẻ. Tốc độ xử lý của trẻ chậm hơn nhiều so với chúng ta ở giai đoạn này. Điều đó có nghĩa là bộ não nhỏ của chúng sẽ mất nhiều thời gian hơn để nghe, hiểu và phản hồi. Nếu bạn làm chậm cả tốc độ nói của mình cũng như kỳ vọng về thời gian phản hồi của trẻ, bạn có thể nhận thấy sự cải thiện đáng kể về khả năng ngôn ngữ.
3.15. Đọc sách mỗi ngày
Sách là một công cụ tuyệt vời để giúp con bạn học ngôn ngữ, khái niệm và hình thành niềm yêu thích đọc sách. Trong số rất nhiều lợi ích của việc đọc sách cho trẻ sớm, việc phát triển vốn từ vựng mới là một trong những điều quan trọng nhất.
Khi bạn đọc cho con nghe, hãy chỉ vào các đồ vật và hình ảnh trong sách. Tùy thuộc vào mức độ phát triển ngôn ngữ của con bạn, bạn có thể tự mình nói từ đó một vài lần và yêu cầu chúng lặp lại, yêu cầu trẻ chỉ vào một bức tranh khi cố gắng nói âm thanh, hoặc hỏi chúng xem bức tranh đó là gì hay hành động đang xảy ra. Nếu bạn sử dụng tivi hoặc iPad để giữ trẻ bận rộn, hãy thay thế màn hình bằng sách. Trẻ càng quen với việc nhìn vào sách, trẻ sẽ càng hứng thú với việc đọc sách hơn. Trẻ chậm nói có thể sử dụng phương pháp đọc sách mỗi ngày để kích thích ngôn ngữ.
3.16. Hạn chế sử dụng núm vú giả và mút ngón tay
Việc ngậm núm vú giả hoặc mút ngón tay cái suốt cả ngày có thể gây bất lợi cho việc học nói của trẻ. Chúng ức chế trẻ nói chuyện hoặc sử dụng miệng để tạo ra âm thanh và từ ngữ. Chỉ nên sử dụng núm vú giả trong khi đi ngủ, nếu thực sự cần thiết.
3.17. Giới hạn thời gian sử dụng màn hình
Xem tivi và sử dụng iPad là những hoạt động hoàn toàn thụ động. Điều này có nghĩa là con bạn không phải làm gì ngoài việc ngồi đó. Cách để trẻ học ngôn ngữ là thông qua việc tham gia chơi chủ động. Trẻ cần giao tiếp qua lại với một người khác chứ không phải với tivi.
Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến cáo rằng trẻ em dưới 18 tháng tuổi nên tránh hoàn toàn thời gian sử dụng màn hình. Trẻ 18-24 tháng chỉ nên có thời gian sử dụng thiết bị nếu đó là chương trình dựa trên giáo dục và có người chăm sóc ở gần để hướng dẫn việc học và hiểu. Trẻ 2-5 tuổi nên được giới hạn trong 1 giờ mỗi ngày cho các chương trình giáo dục.
Tất nhiên, thời gian xem tivi có thể cần thiết vào những lúc bạn cần một chút yên bình và tĩnh lặng, nhưng không nên để con bạn ngồi trước TV trong một khoảng thời gian dài. Nếu bạn cho con xem TV hoặc chơi trò chơi trên iPad, hãy sử dụng nó như một trải nghiệm tương tác thay vì thời gian thụ động. Ví dụ, khi trẻ đang xem chương trình, hãy đặt câu hỏi cho trẻ về nó. Yêu cầu trẻ chỉ ra các ký tự hoặc đồ vật. Diễn tả những gì đang xảy ra hoặc những gì bạn thấy.
3.18. Sử dụng chuyển động
Chuyển động có thể là một cách tuyệt vời để khuyến khích con bạn nói chuyện. Sự phấn khích khi nhảy, chạy hoặc tung tăng có thể khiến trẻ muốn hét lên vì sung sướng. Hoạt động này đặc biệt tốt cho những đứa trẻ hiếu động. Cho trẻ có cơ hội nhảy trên tấm bạt lò xo, ôm quả bóng trị liệu lớn lăn qua lăn lại hoặc chạy qua chướng ngại vật có thể giúp tăng khả năng ngôn ngữ. Hãy thử để chúng hát một bài hát trong khi chạy nhảy, tạo ra tiếng động của động vật khi chúng chạy, hoặc gọi tên và chỉ vào một bộ phận cơ thể khi chúng đang tung tăng.
3.19. Khuyến khích xã hội hóa
Trẻ em thích nhìn những người khác cùng tuổi làm những việc giống như chúng. Đặt con bạn vào một môi trường mà chúng có thể học hỏi và phát triển từ các bạn đồng trang lứa là một cách tuyệt vời để giúp chúng học cách nói chuyện. Cho dù đó là môi trường nhà trẻ, nhóm chơi, lớp học mẹ và con hay gặp gỡ bạn bè và gia đình, việc có những đứa trẻ khác xung quanh sẽ tạo nên sự khác biệt lớn về ngôn ngữ.
3.20. Sử dụng ngôn ngữ mở rộng
Mở rộng ngôn ngữ của con bạn sẽ giúp chúng có thêm nhiều vốn từ vựng mới. Hãy thử cách này: Khi con bạn nói một từ hoặc cụm từ, hãy luôn mở rộng suy nghĩ đó cho chúng. Ví dụ:
- Con: "Sữa"
- Người lớn: "Con muốn uống sữa."
- Con: "Bế"
- Người lớn: "Mẹ bế con lên."
Thêm vào suy nghĩ của trẻ sẽ giúp trẻ hiểu các cụm từ đầy đủ cần được nêu. Ngôn ngữ mở rộng nên được sử dụng ở mọi lứa tuổi, vì nó sẽ giúp trẻ hiểu những từ đi cùng nhau và cách mở rộng từng từ.
Kết Luận: Khi Nào Cần Tìm Sự Giúp Đỡ Từ Chuyên Gia?
Mỗi đứa trẻ đều có tốc độ phát triển khác nhau, và một số trẻ có thể phát triển nhanh hơn những trẻ khác. Cha mẹ thường dễ lo lắng nếu con mình có vẻ chậm nói hoặc không hiểu những gì được nói so với anh chị em hoặc bạn bè cùng trang lứa. Đôi khi, trẻ trai có thể chậm nói hơn trẻ gái, hoặc trẻ có thể nói muộn hơn nếu cha mẹ chúng cũng có tiền sử tương tự.
Tuy nhiên, điều quan trọng là phải biết khi nào cần tìm kiếm sự tư vấn từ bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe. Hãy tham khảo ý kiến chuyên môn nếu:
- Đến 1 tuổi: Con bạn không bập bẹ các âm tiết đôi, chẳng hạn như ‘da da’ hoặc ‘ma ma’.
- Khi được 18 tháng tuổi: Bé sử dụng ít hơn sáu từ hoặc không có dấu hiệu hiểu những gì bạn đang nói.
- Đến 2 tuổi rưỡi: Con không thể nói được các câu gồm hai hoặc ba từ.
Nếu có thể, hãy đưa trẻ đi khám tổng quát. Đôi khi, việc kiểm tra thính lực cũng rất cần thiết, vì các vấn đề về thính giác chưa được phát hiện có thể dẫn đến khó khăn khi học nói và giao tiếp. Can thiệp sớm là chìa khóa để hỗ trợ tốt nhất cho sự phát triển toàn diện của trẻ.
Nguồn tham khảo: healthline.com, mommyspeechtherapy.com
