06 Bước Chăm Sóc Thiết Yếu Bà Mẹ và Trẻ Sơ Sinh Trong và Ngay Sau Đẻ Theo Khuyến Cáo Của WHO
Theo Mục I Quy trình chuyên môn chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ ban hành kèm theo Quyết định 4673/QĐ-BYT năm 2014, việc phòng ngừa chảy máu sau đẻ là ưu tiên hàng đầu, bởi đây là nguyên nhân gây tử vong mẹ phổ biến nhất. Dựa trên các bằng chứng lâm sàng và khuyến cáo từ Hiệp hội Nữ hộ sinh Quốc tế (ICM) cùng Hiệp hội Sản phụ khoa Quốc tế (FIGO), WHO đã tổng hợp thành 06 bước chăm sóc thiết yếu sau:
1. Lau Khô, Ủ Ấm và Da Kề Da: Khởi Đầu Gắn Kết Yêu Thương
Ngay sau khi chào đời, trẻ sơ sinh cần được lau khô toàn thân để tránh mất nhiệt, sau đó ủ ấm và đặt lên bụng mẹ để thực hiện phương pháp tiếp xúc da kề da. Quá trình này nên kéo dài ít nhất 90 phút sau sinh. Đây là bước đầu tiên và vô cùng quan trọng, giúp ổn định thân nhiệt cho trẻ, tạo ra sự gắn kết đặc biệt giữa mẹ và bé, đồng thời khuyến khích phản xạ bú mẹ sớm.
2. Tiêm Bắp Oxytocin: Phòng Ngừa Chảy Máu Hậu Sản
Một can thiệp thiết yếu khác là tiêm bắp 10 đơn vị oxytocin cho sản phụ ngay sau khi sổ thai. Oxytocin có tác dụng kích thích tử cung co hồi, giúp đẩy nhau thai ra ngoài và làm giảm nguy cơ chảy máu sau đẻ – một biến chứng nguy hiểm có thể đe dọa tính mạng người mẹ.
3. Kẹp và Cắt Dây Rốn Muộn: Lợi Ích Cho Bé
Việc kẹp dây rốn được thực hiện muộn, tức là sau khi dây rốn đã ngừng đập hoặc từ 1 đến 3 phút sau khi thai sổ. Sau đó, tiến hành kẹp và cắt dây rốn một thì. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc kẹp rốn muộn giúp tăng lượng máu từ nhau thai về trẻ, góp phần giảm nguy cơ thiếu máu thiếu sắt ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
4. Kéo Dây Rốn Có Kiểm Soát: Hỗ Trợ Giai Đoạn Ba Chuyển Dạ
Kỹ thuật kéo dây rốn có kiểm soát là một phần quan trọng trong việc xử trí tích cực giai đoạn ba của cuộc chuyển dạ. Kỹ thuật này giúp nhau thai sổ ra ngoài một cách an toàn và hiệu quả, giảm thiểu nguy cơ sót nhau hay chảy máu quá nhiều.
5. Xoa Đáy Tử Cung Định Kỳ: Đảm Bảo Co Hồi Tử Cung
Trong vòng 2 giờ đầu sau đẻ, sản phụ cần được xoa đáy tử cung cứ mỗi 15 phút một lần. Hành động này có vai trò kích thích tử cung co hồi tốt, ngăn ngừa chảy máu tử cung do đờ tử cung, bảo vệ sức khỏe cho người mẹ.
6. Hỗ Trợ Bú Sớm và Bú Mẹ Hoàn Toàn: Nền Tảng Sức Khỏe Lâu Dài
Khuyến khích và hỗ trợ trẻ bú sớm ngay sau khi tiếp xúc da kề da, đồng thời khuyến khích bú mẹ hoàn toàn. Sữa non của mẹ là nguồn dinh dưỡng quý giá và kháng thể dồi dào, giúp tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ. Việc bú mẹ sớm cũng kích thích tử cung co hồi ở người mẹ, hỗ trợ quá trình phục hồi sau sinh.
Xử Lý Khi Trẻ Sơ Sinh Không Khóc Sau Kích Thích
Trong một số trường hợp, trẻ sơ sinh có thể không khóc hoặc chỉ thở nấc sau 30 giây được lau khô, ủ ấm và kích thích. Căn cứ theo tiểu tiết 3.2.2 tiết 3.2 Tiểu mục 3 Mục II Quy trình chuyên môn chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ ban hành kèm theo Quyết định 4673/QĐ-BYT năm 2014, quy trình xử lý bao gồm:
- Kẹp và cắt dây rốn ngay lập tức để nhanh chóng chuyển trẻ sang giai đoạn hồi sức.
- Chuyển trẻ đến bàn hồi sức và tiến hành hồi sức sơ sinh theo phác đồ.
- Đặt trẻ đúng tư thế (cổ hơi ngửa) để làm thông thoáng đường thở.
- Chỉ hút miệng và mũi trẻ nếu có dấu hiệu tắc nghẽn hoặc nước ối có phân su và trẻ không khỏe. Việc hút cần được thực hiện cẩn trọng (sâu trong miệng 5cm, sâu trong mũi 3cm, không quá 20 giây).
- Tiến hành thông khí qua mặt nạ trong vòng 1 phút sau sinh: đặt mặt nạ kín cằm, miệng, mũi trẻ và bóp bóng với tần số 30-50 lần/phút, quan sát lồng ngực trẻ.
- Đánh giá nhịp tim sau 30 giây hồi sức:
- Nếu nhịp tim dưới 100 lần/phút, tiếp tục thông khí bằng bóp bóng qua mặt nạ.
- Nếu nhịp tim dưới 60 lần/phút, cần sử dụng nguồn oxy hỗ trợ, tiến hành ấn ngực, hỗ trợ hô hấp khác hoặc dùng thuốc. Trong trường hợp không có khả năng hồi sức đầy đủ, cần chuyển tuyến.
- Khi trẻ khóc được, thở ổn định và không rút lõm lồng ngực, trẻ sẽ được chuyển về nằm tiếp xúc da kề da với mẹ để tiếp tục các bước chăm sóc thiết yếu.
Xử Lý Khi Trẻ Không Thở Sau Sinh Bằng Phương Pháp Mổ Lấy Thai
Đối với trẻ sinh mổ, quy trình xử lý khi trẻ không thở cũng có những hướng dẫn cụ thể theo tiểu tiết 3.2.2 tiết 3.2 Tiểu mục 3 Mục II Quy trình chuyên môn chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ sơ sinh trong và ngay sau mổ lấy thai ban hành kèm theo Quyết định 6734/QĐ-BYT năm 2016:
- Sau khi lau khô và kích thích trẻ khoảng 30 giây mà trẻ vẫn không thở hoặc thở nấc, cần kẹp, cắt dây rốn ngay lập tức và đưa trẻ đến bàn hồi sức để tiến hành hồi sức sơ sinh theo phác đồ hồi sức sơ sinh chuẩn.
- Nếu trẻ khóc được, thở ổn định và da hồng hào, trẻ sẽ được chuyển về nằm tiếp xúc da kề da với mẹ và thực hiện các bước chăm sóc tiếp theo.
- Trong trường hợp trẻ thở rên hoặc da tím tái, trẻ cần được chuyển về khoa/đơn nguyên sơ sinh để tiếp tục theo dõi và chăm sóc chuyên sâu.
