Hành trình dạy bé tập nói là một cột mốc đầy ý nghĩa, mang đến niềm vui nhưng cũng không ít lo lắng cho các bậc phụ huynh. Để con có thể tự tin cất lên những âm thanh đầu đời và dần hoàn thiện kỹ năng giao tiếp, sự kiên nhẫn và đồng hành của bố mẹ là vô cùng quan trọng. Từ những tiếng bập bẹ đầu tiên đến khi có thể diễn đạt suy nghĩ một cách thuần thục, mỗi bước đi của bé trong thế giới ngôn ngữ đều là niềm hạnh phúc lớn lao.
Nói và hiểu là hai kỹ năng luôn song hành cùng nhau. Thông qua việc lắng nghe và tương tác với môi trường xung quanh, trẻ sẽ dần học hỏi, chọn lọc từ vựng yêu thích và biết cách sắp xếp chúng thành câu phù hợp. Thông thường, trẻ cần khoảng 4 – 5 tháng để bắt đầu tạo ra những âm thanh đầu tiên như “mẹ”, “ba”. Đến khi 1 tuổi, bé có thể bắt chước nhiều âm thanh khác, dù lúc này chỉ có bé mới thực sự hiểu được ngôn ngữ của riêng mình. Trong quá trình phát triển, bé sẽ dần đặt được những câu hỏi đơn giản, rồi đến kể những câu chuyện do mình tự nghĩ ra.
Thời điểm bố mẹ nên bắt đầu dạy bé tập nói
Bé yêu thường bắt đầu quá trình tập nói trong khoảng 2 năm đầu đời. Trước khi cất lên những từ ngữ đầu tiên, bé đã tiếp thu những quy tắc cơ bản về ngôn ngữ và cách người lớn giao tiếp với nhau. Quá trình này bắt đầu từ việc bé sử dụng lưỡi, môi, vòm miệng và những chiếc răng sữa để tạo ra các âm thanh. Từ tiếng khóc ban đầu, sau đó là những âm “ô”, “a” trong tháng đầu tiên, cho đến khoảng tháng thứ 6, bé có thể phát ra những từ có nghĩa như “ba”, “bà”. Kể từ thời điểm đó, vốn từ của bé sẽ ngày càng được mở rộng nhờ sự tương tác với những người xung quanh.
Vào khoảng từ 18 tháng đến 2 tuổi, bé bắt đầu chuyển từ việc sử dụng các từ riêng lẻ sang những câu ngắn gồm 2 đến 4 từ. Lúc này, bé đã có thể diễn đạt suy nghĩ, cảm xúc và thể hiện sự thay đổi trong hành vi. Bé sẽ biết cách dùng từ ngữ để mô tả những gì mình nhìn thấy, nghe thấy, cảm nhận, suy nghĩ và những điều bé mong muốn.
4 giai đoạn dạy bé tập nói theo sự phát triển của trẻ
Quá trình phát triển ngôn ngữ ở trẻ diễn ra theo nhiều giai đoạn rõ rệt, đòi hỏi sự thấu hiểu và hỗ trợ phù hợp từ bố mẹ.
1. Dạy bé tập nói ở giai đoạn trẻ 12 – 18 tháng tuổi
Khi tròn 1 tuổi, hầu hết các bé đã có thể nói được 1 – 2 từ có ý nghĩa. Trong vài tháng tiếp theo, bé sẽ bắt chước nhiều từ hơn mà mình nghe được. Bố mẹ có thể nhận thấy bé lẩm bẩm như đang trò chuyện thật sự, dù đôi khi khó hiểu. Nói chuyện trở thành một phương tiện quan trọng để bé bày tỏ ý kiến và mong muốn của mình.
Khi vốn từ tăng lên, bé sẽ kết hợp lời nói với cử chỉ để giao tiếp. Ví dụ, bé có thể chạm tay vào món đồ chơi yêu thích và nói “bóng”. Một số trẻ còn sử dụng ngôn ngữ ký hiệu để giao tiếp với bố mẹ, như đặt tay lên miệng khi muốn ăn, hay đập tay khi cảm thấy thất vọng. Đừng quá lo lắng nếu thấy bé gặp khó khăn trong việc diễn đạt; đây là một dấu hiệu tích cực cho thấy bé đang cố gắng giao tiếp và quan tâm liệu bạn có hiểu bé hay không.
Ở độ tuổi 18 tháng, bé có khả năng nhận biết những âm thanh quen thuộc, giúp bé học từ vựng nhanh hơn. Đây là giai đoạn mà hầu hết các trẻ đều trải qua. Tuy nhiên, bố mẹ không nên kỳ vọng sẽ hiểu hết tất cả những âm thanh mà bé tạo ra.
2. Dạy trẻ tập nói ở giai đoạn trẻ 19 – 24 tháng tuổi
Ở giai đoạn này, bé yêu đã có thể hiểu được những câu ra lệnh và câu hỏi đơn giản. Mỗi tháng trôi qua, vốn từ vựng của bé lại được mở rộng thêm, bao gồm các danh từ chỉ đồ vật quen thuộc trong cuộc sống như “muỗng”, “xe hơi”. Bé có thể bắt đầu ghép hai từ lại với nhau, mặc dù cấu trúc ngữ pháp có thể chưa đúng, ví dụ như “con đi”.
Bé sẽ cần thêm thời gian để hoàn thiện cách nói chuyện và cố gắng gọi tên những đồ vật mới mà bé nhìn thấy. Đôi khi, bé có thể gặp khó khăn trong việc phân biệt các từ đã biết trước đó, chẳng hạn như gọi tất cả các loại động vật là “chó”. Đến khi được 2 tuổi, bé có thể nói một câu gồm 2 – 4 từ và thậm chí hát theo những giai điệu đơn giản. Bé sẽ kể cho bạn nghe về những điều mình thích, không thích, suy nghĩ và cảm nhận của mình, ví dụ: “Con muốn uống sữa” hay “Con ném”. Lúc này, bố mẹ nên nhẹ nhàng nhắc nhở bé cách dùng từ ngữ đúng đắn.
3. Dạy bé tập nói ở giai đoạn trẻ 25 – 30 tháng tuổi
Khi bước vào giai đoạn này, bé đã sở hữu một vốn từ vựng đáng kể và bắt đầu thử nghiệm với các mức độ âm thanh khác nhau. Thỉnh thoảng, bé có thể la lớn khi trò chuyện bình thường hoặc thì thầm để trả lời câu hỏi, nhưng dần dần bé sẽ điều chỉnh âm lượng sao cho phù hợp. Bé cũng bắt đầu biết sử dụng các danh từ xưng hô như “con”, “mẹ” một cách tự nhiên.
Khoảng 2 tuổi rưỡi, vốn từ của bé có thể tăng lên hơn 200 từ. Bé sẽ kết hợp danh từ và động từ để tạo thành các câu đơn giản, ví dụ: “Con muốn ăn bây giờ”. Bé còn có thể kể lại những chuyện đã xảy ra, mặc dù chưa biết cách dùng từ để diễn tả hành động trong quá khứ hay đồ vật số nhiều một cách chính xác, chẳng hạn như: “Hôm qua con đã chạy” (thay vì “Con đã chạy hôm qua”) hay “những con chuột” (thay vì “nhiều con chuột”). Điều này cho thấy bé đang dần nắm vững các quy tắc ngữ pháp cơ bản.
Ở độ tuổi này, trẻ có thể trả lời các câu hỏi đơn giản như: “Con có muốn ăn snack không?” hay “Giày của con ở đâu?”. Nếu nhận thấy bé không phản hồi lại, bố mẹ nên đưa bé đến bác sĩ để thăm khám, vì đây có thể là dấu hiệu của sự chậm phát triển cần được can thiệp sớm.
4. Dạy bé tập nói ở giai đoạn trẻ 31 – 36 tháng tuổi
Khi trẻ đạt 3 tuổi, kỹ năng nói của bé sẽ trở nên thành thạo hơn rất nhiều. Bé có khả năng kéo dài cuộc trò chuyện, điều chỉnh giọng nói và biết cách sử dụng từ vựng phù hợp với người mà bé đang trò chuyện. Bé thường dùng những từ ngữ đơn giản hơn khi nói chuyện với bạn bè đồng trang lứa, nhưng sẽ nói những câu có cấu trúc phức tạp hơn khi giao tiếp với người lớn, chẳng hạn như “Con cần đi vệ sinh”.
Bé hiểu rõ hơn về các quy tắc ngữ pháp, biết cách nói danh từ số nhiều và sử dụng đại từ nhân xưng chính xác. Lúc này, người lớn, kể cả người lạ, đều có thể hiểu hầu hết những gì bé nói mà không cần phải cố gắng quá nhiều. Ngoài ra, bé có thể dễ dàng trả lời khi được hỏi về tên và tuổi của mình.
Bố mẹ làm gì để hỗ trợ khả năng nói của bé?
Vai trò của bố mẹ là không thể phủ nhận trong việc thúc đẩy sự phát triển ngôn ngữ của con.
1. Trò chuyện cùng bé
Bố mẹ không nhất thiết phải trò chuyện không ngừng nghỉ, nhưng hãy cố gắng nói chuyện với bé bất cứ khi nào có cơ hội. Hãy mô tả những thứ bạn đang làm, đưa ra chỉ dẫn đơn giản, hỏi bé và cùng bé hát. Bạn nên sử dụng những câu nói đơn giản, dễ nghe và tránh nói quá nhiều cùng một lúc. Bé sẽ học ngôn ngữ từ bạn. Khi bé trò chuyện lại, bố mẹ cần đóng vai trò là một người lắng nghe tích cực: hãy nhìn bé và hồi đáp lại những gì bé đang nói. Điều này sẽ khuyến khích bé thích trò chuyện hơn.
2. Đọc truyện cùng bé
Đọc truyện là một phương pháp hiệu quả giúp bé tiếp xúc với một lượng lớn từ vựng, học cách gắn kết các câu và hiểu được bố cục của một câu chuyện. Khi bé cảm thấy thích thú với âm điệu giọng nói của bạn, nội dung câu chuyện và những hình ảnh minh họa, bé sẽ hào hứng kể lại những gì mình đã nghe được.
3. Bạn cần làm gì nếu trẻ chậm nói?
Bố mẹ chính là những người đầu tiên và quan trọng nhất trong việc giúp con phát triển ngôn ngữ. Nếu bạn có bất kỳ lo lắng hay phân vân nào về việc bé chậm nói (ví dụ, đến tuổi nhưng bé vẫn chưa chịu nói chuyện), bạn nên tìm đến sự tư vấn của các bác sĩ và chuyên gia. Con bạn cần được kiểm tra khả năng nghe, nói và đánh giá về khả năng ngôn ngữ tổng thể. Nếu phát hiện bất kỳ vấn đề bất thường nào, các bác sĩ sẽ đưa ra giải pháp can thiệp sớm phù hợp.
4. Sau khi bé biết nói, bạn cần làm gì tiếp theo?
Khi bé lớn hơn, con có thể trở thành một chú chim líu lo suốt cả ngày, khiến bạn đôi khi mong muốn những khoảnh khắc yên tĩnh như trước. Tuy nhiên, bạn sẽ cảm thấy vô cùng vui vẻ và hạnh phúc khi nghe bé kể về những điều xảy ra ở trường, chia sẻ suy nghĩ về thế giới xung quanh hay mô tả những món ăn yêu thích của mình.
Khi được 4 tuổi, bé có thể nói những câu dài 5 hoặc 6 từ. Bé bắt đầu hiểu và sử dụng một số cấu trúc ngữ pháp cơ bản, cũng như kể chuyện và trò chuyện được với cả người quen lẫn người lạ. Bé cũng sẽ biết tên họ của mình và có vô vàn thắc mắc, những câu hỏi “tại sao” liên tục.
Dạy bé tập nói là một cột mốc quan trọng trong quá trình phát triển toàn diện của con. Bố mẹ nên liên tục khuyến khích bé tập nói và học hỏi thêm nhiều từ vựng mới. Việc dạy trẻ tập nói đòi hỏi rất nhiều thời gian và sự kiên trì. Do đó, bố mẹ hãy thường xuyên trò chuyện với con để bé có thể tiếp thu thêm nhiều từ vựng cũng như hoàn thiện hơn về kỹ năng giao tiếp của mình. Khi trẻ lớn hơn, bố mẹ hãy cho trẻ tham gia những trò chơi vận động để bé có thể phát triển cả về thể chất và trí tuệ.
