Việt Nam, với khí hậu đa dạng, là môi trường sống lý tưởng cho nhiều loài rắn, trong đó có không ít loài cực độc. Việc vô tình chạm trán chúng mà không có kiến thức nhận biết có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về 10 loài rắn độc thường gặp nhất ở Việt Nam, giúp bạn nhận biết chúng, từ đó có cách phòng tránh và sơ cứu hiệu quả.
Theo BS.CKI Hồng Văn In, Phó khoa Cấp cứu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Việt Nam có khoảng 140 loài rắn, với 18 loài rắn độc trên đất liền và 13 loài rắn độc ở biển. Nọc rắn độc là một hỗn hợp phức tạp gồm hơn 20 thành phần khác nhau, chủ yếu là protein chứa các men và độc tố polypeptide, với thành phần chất độc sẽ biến đổi tùy theo từng loài rắn. Đặc biệt, mùa mưa là thời điểm sinh sản của rắn, và khi rắn mang bầu, nọc độc của chúng thường cao hơn bình thường. Hiểu rõ về các loài rắn này là bước đầu tiên để bảo vệ bản thân và cộng đồng khỏi những rủi ro đáng tiếc.
10 Loài Rắn Độc Thường Gặp Nhất Ở Việt Nam
Dưới đây là danh sách 10 loài rắn độc mà bạn cần đặc biệt lưu ý khi sinh sống và di chuyển trên khắp mọi miền đất nước:
1. Rắn hổ đất (Naja kaouthia)
Rắn hổ đất, hay còn gọi là rắn hổ mang một mắt kính, là một trong những loài rắn độc phổ biến ở Việt Nam.
- Đặc điểm nhận dạng: Thân rắn thường có màu sẫm hoặc vàng lục, nổi bật với hai vòng màu trắng và đen sau cổ, giống như hình mắt kính, và có một vệt màu nâu đen ở giữa.
- Độc tính và triệu chứng: Nạn nhân sau khi bị cắn khoảng 30 phút đến vài giờ có thể xuất hiện các triệu chứng nghiêm trọng như sùi bọt mép, liệt cơ hô hấp, tê bì, khó nói và khó nuốt.
- Vùng sinh sống: Loài này có mặt ở khắp các vùng lãnh thổ Việt Nam, từ đồng bằng, trung du đến miền núi.
2. Rắn hổ mèo (Naja siamensis)
Rắn hổ mèo, hay rắn hổ mang xiêm, là một loài rắn cực độc có khả năng gây tử vong nhanh chóng cho nạn nhân.
- Đặc điểm nhận dạng: Rắn thường có hình mặt mèo hoặc chữ V trên đầu. Thân của chúng có màu nâu xám hoặc vàng – xanh nhạt. Khi bành mang, chúng thường bành về phía trước hoặc sau thay vì sang hai bên như các loài hổ mang khác. Loài này cũng nổi tiếng với bản tính hung dữ và khả năng phun độc xa, nọc độc nếu bắn trúng mắt có thể gây mù.
- Độc tính và triệu chứng: Người bị rắn cắn sẽ có biểu hiện lừ đừ, liệt cơ hô hấp, đôi khi kèm theo co giật.
- Vùng sinh sống: Rắn hổ mèo sinh sống chủ yếu ở phía Nam nước ta.
3. Rắn hổ mang chúa (Ophiophagus hannah)
Rắn hổ mang chúa được mệnh danh là “vua của các loài rắn” không chỉ bởi kích thước lớn mà còn vì nọc độc cực mạnh. Chỉ cần một lượng nọc độc nhỏ khoảng 7ml có thể giết chết 10 người trưởng thành chỉ trong 30 phút.
- Đặc điểm nhận dạng: Rắn trưởng thành có chiều dài trung bình từ 3,7m đến 4m và nặng khoảng 6,8kg. Rắn có vạch chữ V ngược đặc trưng ở phía sau cổ, thân màu xanh ô liu hoặc đen với các dải màng nhạt vằn ngang cơ thể. Phần bụng thường có màu vàng nhạt hoặc kem.
- Độc tính và triệu chứng: Nọc độc thần kinh mạnh gây liệt hô hấp và tử vong nhanh chóng.
- Vùng sinh sống: Việt Nam có khí hậu thuận lợi, nên rắn hổ mang chúa có mặt ở khắp các tỉnh trong nước.
4. Rắn cạp nia (Bungarus candidus)
Rắn cạp nia là một loài rắn cực độc, với tỷ lệ tử vong lên đến 75% nếu nạn nhân không được cấp cứu kịp thời.
- Đặc điểm nhận dạng: Loài này dễ nhận biết nhờ các khoang đen trắng xen kẽ đều đặn chạy dọc khắp cơ thể. Rắn trưởng thành dài trung bình hơn 1m, có con đạt tới 2,5m. Tiết diện ngang của thân hình tam giác, từ đoạn hông đến đuôi khá phẳng và thuôn nhọn dần về cuối.
- Độc tính và triệu chứng: Nọc độc tấn công hệ thần kinh, gây liệt cơ và suy hô hấp.
- Vùng sinh sống: Rắn cạp nia sống chủ yếu ở vùng đồng bằng ẩm ướt thuộc các tỉnh miền Trung và miền Nam.
5. Rắn cạp nong (Bungarus fasciatus)
Tương tự như rắn cạp nia, rắn cạp nong cũng là loài cực độc có khả năng gây tử vong nhanh chóng ở người.
- Đặc điểm nhận dạng: Đặc trưng bởi các khoang màu đen và vàng xen kẽ nhau. Lưỡi của rắn cạp nong có màu đen, đầu có chữ V màu vàng. Xương sống của rắn nổi rõ hình tam giác và chúng sở hữu đôi mắt to.
- Độc tính và triệu chứng: Nọc độc thần kinh mạnh, gây ngộ độc toàn thân.
- Vùng sinh sống: Rắn cạp nong phổ biến ở nhiều địa hình khác nhau của Việt Nam như đồng bằng, trung du và miền núi.
6. Rắn lục đuôi đỏ (Trimeresurus albolabris)
Rắn lục đuôi đỏ là một loài rắn rất độc với nọc độc chứa đến 20 thành phần khác nhau, gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.
- Đặc điểm nhận dạng: Dễ dàng nhận diện bởi màu xanh lục đặc trưng và chiếc đuôi nhỏ có màu đỏ hoặc cam nhạt. Rắn khá nhỏ, với chiều dài tối đa khoảng 60cm.
- Độc tính và triệu chứng: Khi bị rắn cắn, nạn nhân thường có biểu hiện phù nề tại vết cắn, nhiễm độc thần kinh. Nếu không được cấp cứu kịp thời, có thể dẫn đến trụy tim.
- Vùng sinh sống: Chủ yếu ở các vùng núi cao thuộc miền Trung và một số tỉnh như Cần Thơ, Đà Nẵng, Quảng Ngãi.
7. Rắn chàm quạp (Calloselasma rhodostoma)
Rắn chàm quạp là loài cực độc, gây ra những biến chứng nghiêm trọng như rối loạn đông máu, giảm tiểu cầu nặng và chảy máu liên tục từ vết thương.
- Đặc điểm nhận dạng: Rắn có màu nâu hoặc đỏ nâu, chiều dài trung bình từ 0,2m đến 1m. Đầu rắn hình tam giác rõ rệt, và có nhiều hình tam giác màu nâu đối xứng dọc cánh lưng, nhìn giống như cánh bướm. Loài này thường cuộn tròn trong lá cây khô, khiến việc phát hiện trở nên vô cùng khó khăn.
- Độc tính và triệu chứng: Nọc độc gây hoại tử, rối loạn đông máu, chảy máu không ngừng.
- Vùng sinh sống: Chủ yếu ở các cánh rừng cao su thuộc vùng Đông Nam Bộ.
8. Rắn lục sừng (Trimeresurus cornutus)
Rắn lục sừng, hay còn gọi là rắn quỷ, là một loài cực độc và được các nhà khoa học xếp vào danh sách những loài rắn độc và nguy hiểm nhất ở Việt Nam hiện nay.
- Đặc điểm nhận dạng: Đầu rắn có hình tam giác, phân biệt rõ ràng với cổ. Mặt trên đầu được phủ bởi các vảy nhỏ, đặc biệt có một vảy trên mắt phát triển thành một cái sừng rõ rệt. Kích thước trung bình của cơ thể là 50cm.
- Độc tính và triệu chứng: Nọc độc mạnh, gây sưng đau, hoại tử và có thể ảnh hưởng đến hệ thống tuần hoàn.
- Vùng sinh sống: Chủ yếu ở khu vực núi đá vôi, đặc biệt là ở miền Trung.
9. Rắn lục đầu bạc (Azemiops feae)
Rắn lục đầu bạc là một loài rắn với nọc độc rất nguy hiểm, dù ít được biết đến hơn.
- Đặc điểm nhận dạng: Đặc trưng với phần đầu màu trắng hoặc kem, có hai vạch đen lớn chạy dọc đối xứng. Phần thân màu đen sẫm với nhiều hoa văn màu đỏ hoặc cam. Chiều dài trung bình ở rắn trưởng thành khoảng 80cm, với phần đầu hơi dẹp.
- Độc tính và triệu chứng: Nọc độc gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh và có thể gây biến chứng nghiêm trọng.
- Vùng sinh sống: Tìm thấy nhiều ở các tỉnh phía Bắc như Cao Bằng, Lạng Sơn, Vĩnh Phúc.
10. Rắn biển sừng (Hydrophis peronii)
Còn được gọi là rắn biển Peron, đây là loại rắn biển độc nhất Việt Nam và xếp hạng 5 trong số các loại rắn biển độc nhất thế giới.
- Đặc điểm nhận dạng: Đây là loài rắn biển duy nhất có sừng trên đầu. Toàn thân rắn có màu kem, với các vảy màu nâu hoặc xám ở trên lưng. Đôi khi có những vạch đốm nhỏ sẫm màu ở giữa lưng, nhỏ dần về hai bên.
- Độc tính và triệu chứng: Nọc độc tấn công cơ bắp và thận, gây suy thận cấp tính.
- Vùng sinh sống: Sinh sống nhiều ở ven vùng biển Bà Rịa – Vũng Tàu, vịnh Bắc Bộ, Bình Thuận và Cà Mau.
Kết luận
Việc nhận biết đúng các loài rắn độc là yếu tố then chốt để phòng tránh những rủi ro đáng tiếc. Các loài rắn độc phổ biến ở Việt Nam như rắn hổ đất, hổ mèo, hổ mang chúa, cạp nia, cạp nong, lục đuôi đỏ, chàm quạp, lục sừng, lục đầu bạc và rắn biển sừng đều mang trong mình nọc độc nguy hiểm, có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng nếu không được xử lý kịp thời. Hy vọng rằng những thông tin chi tiết về đặc điểm nhận dạng và môi trường sống của 10 loài rắn độc kể trên sẽ giúp bạn trang bị kiến thức cần thiết để chủ động phòng tránh và biết cách sơ cứu cơ bản khi không may bị rắn cắn, góp phần bảo vệ sức khỏe và tính mạng cho bản thân và những người xung quanh.
