Trong hành trình trưởng thành, việc bé tự lập hơn, có thể làm nhiều việc mà không cần sự giúp đỡ của cha mẹ là một phần quan trọng của quá trình phát triển tự nhiên. Dạy trẻ tự lập từ nhỏ không phải là một nhiệm vụ đơn giản, nhưng là điều vô cùng cần thiết mà mọi bậc phụ huynh nên thực hiện. Làm thế nào để nuôi dưỡng tính tự lập ở trẻ mà không cần đến các hình phạt, đó là điều mà không ít cha mẹ băn khoăn. Bài viết này sẽ đi sâu vào lý do, thời điểm, các mốc quan trọng và những phương pháp hiệu quả để giúp bé phát triển tính tự lập một cách toàn diện.
1. Tại Sao Việc Dạy Trẻ Tự Lập Từ Nhỏ Lại Vô Cùng Quan Trọng?
Con cái của bạn hôm nay là những đứa trẻ, nhưng rồi chúng sẽ lớn lên và trở thành những người lớn tham gia đầy đủ vào các hoạt động của cuộc sống. Việc học một vài kỹ năng sống sớm sẽ giúp chúng chuẩn bị tốt hơn để đáp ứng những yêu cầu của tuổi trưởng thành. Dưới đây là những lý do chính yếu cho việc dạy trẻ tự lập từ nhỏ:
1.1. Hình Thành Khả Năng Lựa Chọn và Ra Quyết Định
Trẻ em cần thời gian để hiểu khái niệm về sự lựa chọn và cách đưa ra những quyết định tốt nhất cho bản thân. Bằng cách giới thiệu các lựa chọn sớm trong đời, trẻ có thể bắt đầu hiểu rõ bản thân hơn và nhận ra điều gì thực sự khiến chúng hạnh phúc, giúp chúng phát triển tính tự chủ trong tư duy.
1.2. Giúp Trẻ Đối Mặt Với Khó Khăn và Nhận Diện Sai Lầm
Cuộc sống không phải lúc nào cũng trải đầy hạnh phúc, và trẻ cũng sẽ có những lúc không đạt được điều mình mong đợi. Một đứa trẻ có tính tự lập sẽ biết nhận ra sai lầm của mình, tìm đến cha mẹ để được hỗ trợ và hướng dẫn để hoàn thành tốt hơn trong những lần sau, thể hiện sự chủ động trong việc khắc phục vấn đề.
1.3. Xây Dựng Lòng Tự Trọng và Giá Trị Bản Thân
Lòng tự trọng ở một người được phát triển khá sớm. Điều này càng mạnh mẽ hơn nếu một đứa trẻ bắt đầu có niềm tin vào bản thân và quyết định của chính mình. Sự độc lập giúp ích cho điều này, khiến đứa trẻ cảm nhận được giá trị của bản thân ngay từ đầu, nuôi dưỡng sự tự tin vào bản thân.
1.4. Nâng Cao Nhận Thức và Học Hỏi Qua Trải Nghiệm Thực Tế
Sách vở chứa thông tin, nhưng kiến thức chỉ thực sự thu lượm được qua hành động. Có một sự khác biệt rất lớn giữa việc cảnh báo trẻ về một mối nguy hiểm và thực tế khi trẻ đối mặt với nó. Tính tự lập cho phép trẻ bắt đầu học hỏi mọi thứ một mình, nâng cao nhận thức tốt hơn bằng chính trải nghiệm của bản thân.
2. Khi Nào Tính Tự Lập Của Trẻ Bắt Đầu Phát Triển?
Trẻ có thể sẽ bắt đầu tự làm những việc cho riêng mình vào một thời điểm nào đó sau khi trẻ được 1 tuổi. Tuy nhiên, mỗi đứa trẻ phát triển theo tốc độ riêng, và có thể chúng sẽ hứng thú học một bộ kỹ năng trước khi thành thạo một bộ kỹ năng khác. Vì vậy, cha mẹ không nên quá lo lắng nếu trẻ phát triển khác với những đứa trẻ cùng tuổi khác.
2.1. Giai Đoạn Sau 1 Tuổi: Bước Khởi Đầu Của Sự Độc Lập
Tính cách độc lập của trẻ thường thể hiện rõ hơn sau khi trẻ được 18 tháng tuổi. Mặc dù vẫn cần nhiều sự giúp đỡ và chú ý trong nhiều năm tới, hầu hết trẻ em sẽ có những kiến thức cơ bản về tự chăm sóc bản thân như: tự mặc quần áo, rửa tay, tự ăn và đi vệ sinh. Trẻ có thể làm chủ các hoạt động này ngay sau sinh nhật thứ tư của mình.
2.2. Phát Triển Nhận Thức Về Đồ Vật và Bản Thân
Mặc dù trẻ sẽ không đạt được tiến bộ đáng kể trong việc tự chăm sóc bản thân cho đến khi chập chững biết đi, nhưng bạn có thể thấy một vài biểu hiện khác ở trẻ. Ví dụ, vào khoảng 8 tháng tuổi, bé sẽ bắt đầu hiểu các đồ vật liên quan với nhau như thế nào và có thể bắt đầu sử dụng chúng cho đúng chức năng của chúng (dùng lược để chải tóc, chơi điện thoại…).
Vài tuần sau đó, trẻ sẽ bắt đầu học cách uống nước bằng cốc và trong vài tháng nữa trẻ sẽ có thể tự cầm cốc. Thực tế, trẻ sẽ cầm nắm đồ vật một cách chắc chắn cho đến khi được 24 tháng tuổi. Khi được 11 tháng tuổi, bé thậm chí sẽ bắt đầu chìa cánh tay hoặc chân ra khi bạn mặc quần áo cho bé.
Trẻ sẽ thực sự bắt đầu phát triển ý thức về bản thân trong vài tháng đầu tiên sau khi được 1 tuổi. Khi được 18 tháng tuổi, trẻ sẽ nhận ra mình trong gương và không còn đưa tay ra cố chạm vào hình ảnh của mình nữa.
2.3. Giai Đoạn “Nói Không”: Khẳng Định Cái Tôi Độc Lập
Sau giai đoạn nhận thức bản thân, bé có thể sẽ trải qua giai đoạn nói “không” với rất nhiều thứ. Đây là cách trẻ khẳng định sự độc lập của mình, một dấu hiệu quan trọng của sự phát triển cá nhân.
3. 7 Cột Mốc Quan Trọng Trong Hành Trình Bé Tự Lập
Khi ý thức về bản thân tăng lên, trẻ sẽ đạt được những thành tích đáng kể trong việc tự chăm sóc bản thân. Trẻ sẽ phát triển một cách tự nhiên và tinh chỉnh các kỹ năng vận động của mình trong ba năm tới để thành thạo các kỹ năng sau:
3.1. Sử Dụng Thìa
Một số trẻ mới biết đi bắt đầu muốn sử dụng đồ dùng ngay từ khi được 13 tháng, và hầu hết trẻ đã hình thành được kỹ năng quan trọng này khi được 17 hoặc 18 tháng tuổi. Đến 4 tuổi, trẻ có thể sẽ cầm đồ dùng như người lớn và sẵn sàng học cách cư xử trên bàn ăn. Cho đến lúc đó, hãy bên cạnh và giúp đỡ trẻ.
3.2. Tự Cởi Quần Áo
Hầu hết trẻ em học cách tự cởi quần áo vào khoảng từ 13 đến 24 tháng tuổi, thể hiện khả năng tự xoay sở ban đầu.
3.3. Đánh Răng
Trẻ có thể cầm bàn chải một cách thuần thục khi lên 3 tuổi. Tuy nhiên, các nha sĩ cho biết, trẻ em không thể vệ sinh răng miệng của mình một cách kỹ lưỡng ở độ tuổi này và vẫn cần sự trợ giúp từ người lớn. Các bác sĩ nha khoa khuyến cáo các bậc cha mẹ nên đánh răng kỹ lưỡng cho trẻ hàng đêm cho đến khi trẻ đến tuổi đi học. Như một sự thỏa hiệp, nếu con bạn thích đánh răng, hãy để con tự đánh răng buổi sáng. Hoặc để bé chải trước, sau đó bạn hoàn thành phần việc còn lại cho trẻ.
3.4. Rửa Tay và Lau Khô
Kỹ năng này thường phát triển khi trẻ được 24 tháng tuổi và là điều trẻ nên học trước hoặc cùng lúc với việc đi vệ sinh nhằm tránh vi trùng, giúp trẻ tự giác hơn trong vệ sinh cá nhân.
3.5. Tự Mặc Quần Áo
Trẻ có thể tự mặc quần áo khi được 24 tháng. Ngoài ra, khi được 24 tháng, trẻ có thể sẽ tự cởi giày, chứng tỏ khả năng tự sắp xếp và lo liệu cho bản thân.
3.6. Sử Dụng Nhà Vệ Sinh
Hầu hết trẻ em chưa sẵn sàng về thể chất để bắt đầu tập đi vệ sinh cho đến khi chúng được ít nhất 18 đến 24 tháng tuổi. Hai dấu hiệu chính cho một đứa trẻ sẵn sàng tập đi vệ sinh bao gồm: việc trẻ có thể tự mình kéo quần lên xuống và biết khi nào trẻ phải đi vệ sinh trước khi điều đó xảy ra. Đây là một bước tiến lớn trong kỹ năng tự chăm sóc bản thân.
3.7. Chuẩn Bị Bữa Sáng Đơn Giản
Trẻ từ 3 tuổi có thể tự lấy cho mình một bát ngũ cốc khi đói, và hầu hết trẻ có thể làm được khi chúng được 4 tuổi rưỡi. Nếu trẻ muốn làm điều này, hãy giúp việc đó trở nên dễ dàng bằng cách để các hộp đựng ngũ cốc và sữa cỡ trẻ em trong tủ bếp, tủ lạnh ngang tầm với của trẻ. Khi thời gian trôi qua, trẻ sẽ ngày càng làm tốt hơn trong việc tự giải quyết những nhu cầu cá nhân.
4. Cha Mẹ Cần Làm Gì Để Khuyến Khích Trẻ Tự Lập?
Như mọi khi, khuyến khích là chìa khóa trong việc dạy trẻ tự lập. Đây là những điều cha mẹ cần làm để hỗ trợ con:
4.1. Khuyến Khích và Động Viên Là Chìa Khóa
Bất cứ khi nào con bạn thử một kỹ năng mới, dù con có thành công hay không, hãy nói với con rằng bạn tự hào vì con đã nỗ lực và khuyến khích con thử lại. Lời động viên sẽ là động lực lớn để bé tự lập hơn.
4.2. Tạo Không Gian và Thời Gian Cho Trẻ Tự Thử Sức
Bạn không nên bước vào quá nhanh để giúp đỡ trẻ. Điều cần thiết là trẻ phải có đủ thời gian để tự mình làm chủ những việc này, theo tốc độ của riêng mình. Chính vì vậy, đừng gây áp lực cho trẻ trước khi bé sẵn sàng.
4.3. Chấp Nhận Sự Linh Hoạt và Sai Lầm Ban Đầu
Bé cần được linh hoạt. Nếu học cách rửa tay đồng nghĩa với việc phòng tắm có thể bừa bộn trong vài ngày. Hoặc nếu trẻ tự mặc quần áo có nghĩa là trẻ có thể dành cả tuần để chạy quanh nhà với một chiếc áo cổ lọ màu hồng cũ, một chiếc váy đỏ tươi, chiếc quần jean xanh và dép tông, hãy để trẻ thoải mái làm điều trẻ thích. Bởi trẻ càng luyện tập nhiều, trẻ sẽ càng giỏi, và từ đó học cách biết lo liệu cho bản thân.
4.4. Giám Sát An Toàn và Đặt Ra Giới Hạn Rõ Ràng
Hãy đảm bảo bạn luôn theo dõi con bạn khi con bắt đầu thử nghiệm tự làm mọi việc. Đặt ra giới hạn và giải thích chúng: Nói cho trẻ biết lý do tại sao trẻ không thể tự bật lò nướng hoặc tự cắt thịt cho mình là không an toàn. Trẻ có thể sẽ không hài lòng lắm về điều đó, nhưng cuối cùng trẻ sẽ đồng ý. Khuyến khích trẻ làm mọi việc là chìa khóa trong việc dạy trẻ tự lập nhưng an toàn luôn là ưu tiên hàng đầu.
5. Khi Nào Cần Quan Tâm Nếu Trẻ Không Có Tính Tự Lập?
Trẻ em phát triển các kỹ năng khác nhau, con bạn có thể học một số kỹ năng nhanh hơn những trẻ khác. Tuy nhiên, nếu con bạn không tỏ ra hứng thú với việc tự làm bất cứ điều gì cho bản thân vào thời điểm bé lên 2 tuổi, hãy nói với bác sĩ vào lần khám tiếp theo. Bạn cũng cần nhớ rằng trẻ sinh non có thể đạt được những mốc này và các mốc khác muộn hơn so với các trẻ cùng tuổi nhưng sinh đủ tháng.
Khi lớn hơn, trẻ em học cách làm nhiều việc hơn cho bản thân, từ cởi áo đến tự lấy bát ngũ cốc vào buổi sáng. Nhìn đứa con của bạn trở nên độc lập hơn có thể khiến bạn có cảm xúc buồn vui lẫn lộn, nhưng đó là một phần quan trọng trong sự phát triển cá nhân và xã hội của mỗi đứa trẻ. Việc dạy bé tự lập từ nhỏ là một món quà vô giá mà cha mẹ dành tặng con, giúp con vững bước trên con đường đời.
***
Tài liệu tham khảo:
Bài viết được tham khảo từ các nguồn uy tín:
- babycenter.com
- healthychildren.org
- parenting.firstcry.com
