Việc sáng tạo và sử dụng đồ dùng đồ chơi tự tạo trong giáo dục mầm non đóng vai trò ngày càng quan trọng, đặc biệt đối với lứa tuổi 5-6. Đây không chỉ là phương tiện hỗ trợ giảng dạy hiệu quả mà còn là cách thức khơi gợi tiềm năng sáng tạo, phát triển toàn diện cho trẻ, đồng thời nâng cao ý thức bảo vệ môi trường. Giải pháp “Một số biện pháp làm và sử dụng đồ dùng đồ chơi tự tạo vào giảng dạy trẻ 5-6 tuổi trong trường mầm non” đã được áp dụng lần đầu tiên từ tháng 10 năm 2020 tại trường mầm non Dĩnh Trì, nhằm đổi mới phương pháp giáo dục và mang lại những trải nghiệm học tập, vui chơi thú vị cho trẻ.
Thực trạng và Sự cần thiết áp dụng biện pháp
Các biện pháp cũ và thực trạng hạn chế
Trước khi áp dụng giải pháp mới, công tác làm và sử dụng đồ dùng đồ chơi tự tạo trong giảng dạy trẻ 5-6 tuổi tại lớp A4, trường mầm non Dĩnh Trì còn tồn tại một số hạn chế. Thời gian giáo viên đầu tư cho việc tìm kiếm, thu thập nguyên vật liệu còn hạn chế, chưa chú trọng đến việc tận dụng các nguyên vật liệu sẵn có tại địa phương. Điều này dẫn đến việc chưa phát huy hết tác dụng của đồ dùng, đồ chơi tự tạo. Một số giáo viên cũng chưa tích cực khuyến khích trẻ cùng tham gia vào quá trình làm đồ dùng đồ chơi.
Thêm vào đó, sự phối hợp từ phía phụ huynh trong việc sưu tầm nguyên vật liệu phế thải còn chưa cao, làm ảnh hưởng đến nguồn vật liệu phong phú phục vụ cho các hoạt động của trẻ.
Kết quả khảo sát ban đầu tại lớp A4 với 41 trẻ trước khi thực hiện biện pháp đã cho thấy:
| Nội dung khảo sát | Đạt | Tỉ lệ % |
|---|---|---|
| Trẻ hứng thú và tích cực tham gia làm đồ dùng đồ chơi cùng cô | 16/41 | 39% |
| Trẻ biết thao tác và làm đồ dùng cùng cô. | 18/41 | 43.9% |
| Trẻ tích cực hoạt động, khám phá trải nghiệm với đồ chơi. | 14/41 | 34.2% |
Lý do cần thiết áp dụng biện pháp mới
Từ những thực trạng trên, việc áp dụng các biện pháp mới trở nên cấp thiết với nhiều lý do:
- Phát huy sáng tạo: Giúp giáo viên tạo ra các loại đồ dùng đồ chơi mang tính sáng tạo, phong phú, mới lạ, hấp dẫn và sử dụng hiệu quả trong các hoạt động cho trẻ.
- Tiết kiệm kinh phí: Đồ dùng đồ chơi được tạo ra từ các nguyên liệu dễ kiếm tại địa phương giúp tiết kiệm kinh phí mua sắm.
- Phát triển kỹ năng cho trẻ: Trẻ được tự tay tạo ra một số đồ dùng đồ chơi đơn giản cùng cô, qua đó trẻ biết yêu quý và ý thức giữ gìn sản phẩm của mình.
- Tăng cường gắn kết và ý thức môi trường: Thông qua việc cùng cô làm đồ dùng đồ chơi, tình cảm cô và trẻ trở nên gần gũi hơn, giúp trẻ có ý thức bảo vệ môi trường.
- Huy động cộng đồng: Khuyến khích phụ huynh tích cực hơn trong việc hỗ trợ các nguyên vật liệu phế thải, làm phong phú nguồn nguyên vật liệu sẵn có cho lớp học.
Mục đích của giải pháp
Mục đích chính của giải pháp là khảo sát, điều tra, phân tích và đánh giá thực trạng về sự ham muốn, thích thú của trẻ khi được chơi và làm các loại đồ dùng đồ chơi mà trẻ yêu thích. Từ đó, tìm ra nguyên nhân và đưa ra các giải pháp hữu hiệu để làm đồ dùng đồ chơi dạy học, mang lại hiệu quả cao nhất. Giải pháp này hướng tới việc giúp trẻ được tìm tòi, khám phá, thực hành với các đồ dùng đồ chơi, tiếp xúc và khắc họa rõ ràng hơn về sự vật, hiện tượng xung quanh.
Đồ chơi còn là phương tiện làm thỏa mãn nhu cầu nhận thức của trẻ, đồng thời giúp trẻ cảm thấy trân trọng sản phẩm do chính mình làm ra. Giáo viên cùng phụ huynh sưu tầm và lựa chọn những nguyên liệu phế thải để làm đồ dùng, đồ chơi đảm bảo vệ sinh, an toàn và đẹp mắt, phù hợp với lứa tuổi, chủ đề, thu hút trẻ tham gia vào các hoạt động.
Cuối cùng, đề tài nhằm mục đích nâng cao chất lượng các hoạt động trong ngày của trẻ, giúp trẻ tham gia vào các hoạt động một cách hứng thú, tạo cho trẻ cảm giác thoải mái, tích cực và có nhiều sáng tạo trong quá trình làm và hoạt động với những đồ dùng đồ chơi tự tạo, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
Nội dung và các biện pháp triển khai
Biện pháp 1: Lập kế hoạch làm đồ dùng đồ chơi tự tạo theo chủ đề
Lập kế hoạch là một biện pháp chủ yếu giúp giáo viên hình dung rõ ràng và chủ động hơn trong công việc. Dựa vào kế hoạch chuyên môn của nhà trường, giáo viên tiến hành khảo sát, kiểm tra, phân loại toàn bộ đồ dùng hiện có phục vụ các hoạt động trong ngày của trẻ (học tập, vui chơi và các hoạt động khác theo từng chủ đề). Từ đó, xác định những đồ dùng còn thiếu và cần bổ sung để phục vụ cho chủ đề đang học. Dựa trên thực tế khảo sát, giáo viên xây dựng kế hoạch chi tiết về việc làm đồ dùng đồ chơi cho từng hoạt động và từng chủ đề cụ thể.
Ví dụ: Kế hoạch làm đồ dùng đồ chơi cho một số chủ đề
| STT | Chủ đề | Tên đồ dùng đồ chơi cần làm |
|---|---|---|
| 1 | Trường mầm non | Nhà, bộ đu quay, cầu trượt. |
| 2 | Bản thân | Quần áo, mũ, làn. |
| 3 | Gia đình | Bàn ghế, tủ, bếp ga, giường. |
| 4 | Thế giới thực vật – Tết và mùa xuân | Cây, rau, cây hoa, các loại quả. |
| 5 | Phương tiện giao thông | Ô tô, xe đạp, thuyền. |
Biện pháp 2: Tích cực làm và hướng dẫn trẻ tự tạo đồ dùng đồ chơi
Để thỏa mãn các nhu cầu của trẻ như giải trí, vui chơi, nhận thức, giao tiếp, tưởng tượng một cách đơn giản, tiết kiệm mà vẫn đạt hiệu quả cao, giáo viên cần nỗ lực tạo ra những loại đồ dùng, đồ chơi đơn giản có thể sử dụng ở nhiều lĩnh vực. Việc sử dụng nguyên vật liệu tái sử dụng là một phương pháp hiệu quả để phát huy khả năng sáng tạo và trí tưởng tượng ở trẻ.
Giáo viên chủ động thu thập các nguyên vật liệu sẵn có như vỏ chai, nắp chai lọ, vỏ ngao vỏ hến, rơm rạ, ống hút, hộp sữa… sau đó vệ sinh sạch sẽ và tiến hành làm đồ dùng.
- Ví dụ: Ở chủ đề động vật, giáo viên có thể dùng phần đáy chai nhựa kết hợp với xốp màu để làm thành những con rùa xinh xắn.
- Ví dụ: Với chủ đề thế giới thực vật, trong hoạt động khám phá khoa học “Tìm hiểu về các loại quả”, giáo viên làm một số loại rau, củ, quả từ vật liệu tái chế.
Đối với trẻ mầm non, việc được tự tay làm đồ dùng, đồ chơi cùng cô là một điều rất thú vị. Giáo viên luôn tạo cơ hội cho trẻ tham gia vào các buổi hoạt động cùng cô để tạo ra sản phẩm vừa phục vụ vui chơi, vừa phục vụ việc tìm hiểu và khám phá các đặc điểm nổi bật của đối tượng.
Trước khi tổ chức dạy trẻ làm đồ dùng đồ chơi, giáo viên chuẩn bị sẵn các nguyên liệu phế thải đã huy động được, rửa sạch, phơi khô để đảm bảo vệ sinh. Đồng thời, lựa chọn các nguyên liệu mềm, dễ cắt, không sắc nhọn nhằm đảm bảo an toàn cho trẻ. Giáo viên cũng chuẩn bị các mẫu đồ dùng đồ chơi tự tạo để trẻ quan sát và lựa chọn mẫu yêu thích, phù hợp với khả năng sáng tạo của mình.
Những đồ dùng, đồ chơi này không chỉ phục vụ cho việc chơi mà còn giúp trẻ thỏa mãn nhu cầu học tập và khám phá. Chúng còn góp phần tiết kiệm chi phí, bảo vệ môi trường, tạo nên nét độc đáo riêng cho mỗi lớp học, hỗ trợ giáo viên trong giảng dạy, trang trí lớp và sáng tạo trò chơi mới, giúp trẻ phát triển toàn diện.
Biện pháp 3: Sử dụng đồ dùng đồ chơi tự tạo trong các hoạt động có chủ định của trẻ
Sử dụng trong lĩnh vực phát triển nhận thức, ngôn ngữ
Để đáp ứng nhu cầu khám phá, tìm tòi sự vật hiện tượng xung quanh, trẻ cần có khả năng quan sát, so sánh, phân loại, phán đoán, chú ý, ghi nhớ có chủ định. Giáo viên cần phối hợp sử dụng đồ dùng trực quan và đồ dùng học tập đầy đủ. Bản thân giáo viên luôn tìm tòi nguyên vật liệu để tạo ra những đồ dùng đồ chơi bắt mắt.
- Ví dụ: Với chủ đề “Gia đình”, giáo viên sử dụng xốp trải nền, vải dạ, bông, bút màu để tạo ra tủ, giường, bàn ghế, bếp ga. Những đồ dùng này được sử dụng trong giờ toán (đếm số lượng), hoạt động khám phá (tìm hiểu đồ dùng trong gia đình) và các hoạt động khác như làm quen chữ viết, tạo hình.
Ngôn ngữ là phương tiện để trẻ giao tiếp, giao lưu, hình thành kỹ năng nghe, nói, đọc, viết. Giáo viên cần chuẩn bị đầy đủ đồ dùng trực quan, đặc biệt là đồ dùng tự tạo từ nguyên vật liệu sẵn có để tạo cảm giác vui vẻ, thích thú cho trẻ.
- Ví dụ: Đối với chủ đề “Giao thông”, từ các nguyên vật liệu phế thải, giáo viên và trẻ có thể tạo ra các sản phẩm như xe ô tô khách, ô tô tải, ô tô con, xe máy, xe đạp. Những sản phẩm này được sử dụng trong các hoạt động giáo dục phát triển ngôn ngữ như làm quen với văn học (thơ “Chiếc cầu mới”). Những hình dáng ngộ nghĩnh, hấp dẫn này giúp trẻ có cảm giác gần gũi, thân thiện, và thích thú hơn khi học tập, vui chơi, do chính tay mình tạo nên.
Sử dụng trong lĩnh vực phát triển thể chất
Thể chất quyết định mọi mặt phát triển của trẻ. Để phát triển vận động hiệu quả cho trẻ, giáo viên cùng phụ huynh và học sinh thu gom nguyên liệu như hộp sữa bột, giấy gói quà, vải vụn để tạo ra những đồ chơi bắt mắt như túi cát, khối hộp. Những đồ chơi này được dùng trong các trò chơi phát triển thể chất như ném xa, đi rích rắc qua vật cản. Khi vui chơi với đồ chơi tự tạo, trẻ sẽ thoải mái, phấn khởi, tự tin hơn, đồng thời kết quả giờ học cũng đạt cao hơn.
Sử dụng trong lĩnh vực phát triển thẩm mỹ, tình cảm và kỹ năng xã hội
Trẻ em có tâm hồn nhạy cảm với vẻ đẹp thiên nhiên, cuộc sống và nghệ thuật. Giáo dục thẩm mỹ là cần thiết để phát triển các chức năng tâm lý, khả năng tri giác, tư duy, trí tưởng tượng, sáng tạo và ham muốn tạo ra cái đẹp.
- Ví dụ: Ở chủ đề “Thế giới thực vật”, giáo viên sử dụng sỏi, hột hạt, vỏ sò – những nguyên liệu dễ kiếm – để tạo ra các bức tranh mẫu đẹp, sáng tạo, thu hút sự hứng thú của trẻ trong hoạt động tạo hình.
Các đồ dùng đồ chơi tự tạo giúp trẻ hứng thú, tích cực tham gia các hoạt động, nhận thức nhanh bài học và phát triển mạnh mẽ về tư duy. Đồng thời, chúng giáo dục trẻ ý thức kỷ luật, biết tôn trọng sản phẩm lao động, đặc biệt là những đồ dùng đồ chơi do chính mình tạo ra. Trẻ được thể hiện và diễn tả lại những gì mình thấy trong cuộc sống hàng ngày qua các vai chơi với đồ chơi tự tạo.
Sử dụng cho trẻ hoạt động qua các hội thi
Hàng năm, nhà trường luôn phát động phong trào thi đua chào mừng các ngày lễ lớn bằng các hội thi dạy tốt học tốt và làm đồ dùng đồ chơi sáng tạo bằng các nguyên vật liệu sẵn có ở địa phương. Hội thi được toàn thể cán bộ giáo viên hưởng ứng, tạo cơ hội học hỏi, trao đổi kinh nghiệm. Từ đó, giáo viên đã tạo ra được những đồ chơi có tính sư phạm, khoa học, sáng tạo, phù hợp với lứa tuổi mầm non.
Biện pháp 4: Tuyên truyền và vận động phụ huynh ủng hộ nguyên vật liệu
Công tác tuyên truyền với phụ huynh là một vấn đề hết sức quan trọng nhằm hỗ trợ giáo viên thu gom nguyên vật liệu để làm đồ dùng đồ chơi. Giáo viên đã tuyên truyền đến phụ huynh bằng nhiều hình thức như qua các cuộc họp phụ huynh, qua giờ đón, trả trẻ. Nhờ vậy, phụ huynh đã tích cực hơn trong việc hỗ trợ các nguyên vật liệu phế thải, làm phong phú nguồn nguyên vật liệu sẵn có cho lớp. Đây là một trong những giải pháp quan trọng góp phần vào thành công trong việc làm đồ dùng, đồ chơi cho trẻ.
Kết quả đạt được sau khi thực hiện biện pháp
Sau thời gian thực hiện các biện pháp trên tại lớp A4, việc làm và sử dụng đồ chơi tự tạo đã thu được kết quả đáng mừng. Trẻ trở nên thích thú, hứng thú học và tích cực, tự nguyện tham gia vào các giờ hoạt động. Mối quan hệ giữa cô và trẻ trở nên gần gũi hơn, tạo nên những tình cảm tốt đẹp và cùng nhau trải nghiệm những điều thú vị, bổ ích.
Qua quá trình thực hiện làm đồ dùng đồ chơi tự tạo cùng cô, trẻ được tự mình tạo ra những đồ chơi mình thích theo ý tưởng, sở thích riêng, với những sản phẩm mới lạ, đẹp mắt, sinh động. Việc được tự do hoạt động, chơi với đồ chơi tự mình tạo ra đã hình thành ở trẻ sự kiên nhẫn, khéo léo, cùng với tính kiên trì, khả năng tập trung chú ý và suy nghĩ, giúp trẻ phát triển một cách toàn diện về tư duy và khả năng tìm tòi sáng tạo.
Bảng so sánh trước và sau khi thực hiện giải pháp (Lớp A4, 41 trẻ)
| Nội dung khảo sát | Trước khi áp dụng giải pháp | Sau khi áp dụng giải pháp | Tăng | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Trẻ đạt | Tỉ lệ % | Trẻ đạt | Tỉ lệ % | Tỉ lệ % | |
| Trẻ hứng thú và tích cực tham gia làm đồ dùng đồ chơi cùng cô | 16/41 | 39% | 35/41 | 85.4% | 46.4% |
| Trẻ biết thao tác và làm đồ dùng cùng cô. | 18/41 | 44% | 37/41 | 90.2% | 46.3% |
| Trẻ tích cực hoạt động, khám phá trải nghiệm với đồ chơi. | 14/41 | 34% | 40/41 | 97.5% | 63.3% |
Kết quả trên cho thấy sự tăng trưởng rõ rệt về tỷ lệ trẻ đạt ở các nội dung khảo sát, khẳng định tính hợp lý và hiệu quả cao của các biện pháp đã được áp dụng.
Phạm vi và khả năng áp dụng
Giải pháp đã được áp dụng lần đầu tiên tại lớp 5 – 6 tuổi A4, trường mầm non Dĩnh Trì. Tại đây, các biện pháp đã thực sự phát huy tác dụng và đạt hiệu quả khả quan, làm thay đổi về nhận thức, hành vi của đội ngũ giáo viên trong việc làm đồ dùng đồ chơi. Đồng thời, giúp giáo viên nhận thấy ý nghĩa và tầm quan trọng của việc hướng dẫn trẻ cùng làm những đồ dùng, đồ chơi đơn giản.
Ban giám hiệu và Hội đồng khoa học nhà trường khẳng định đề tài này không chỉ áp dụng và có tác dụng tốt tại lớp triển khai mà còn có thể áp dụng rộng rãi cho tất cả các lớp khác trong nhà trường. Biện pháp này có tính mới, tính sáng tạo và đã lan tỏa tác dụng tốt tới tất cả các tổ mầm non trong toàn trường.
Lợi ích kinh tế và xã hội
Về lợi ích xã hội:
Giải pháp đã giúp giáo viên tạo ra được nhiều loại đồ dùng đồ chơi bằng phế liệu sẵn có tại địa phương. Trẻ em được tự tay tạo ra một số loại đồ chơi và sử dụng hiệu quả trong các hoạt động học tập. Điều này tạo niềm tin với phụ huynh, khuyến khích họ tích cực hỗ trợ giáo viên các nguyên liệu từ phế thải, từ đó tạo ra những đồ dùng đồ chơi hữu ích và bền đẹp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và ý thức cộng đồng.
Về lợi ích kinh tế:
Việc sử dụng nguyên vật liệu tái chế để làm đồ dùng đồ chơi đã giúp tiết kiệm đáng kể chi phí cho việc mua mới một số đồ dùng cho trẻ, tối ưu hóa nguồn lực sẵn có.
