Phương pháp ăn dặm bé tự chỉ huy (BLW – Baby-Led Weaning) đã trở thành một lựa chọn phổ biến và được nhiều mẹ bỉm sữa tin dùng khi con bước vào giai đoạn ăn dặm. Đặc biệt, việc áp dụng phương pháp ăn dặm tự chỉ huy cho bé 6 tháng tuổi không chỉ giúp con làm quen với thức ăn một cách tự nhiên mà còn khuyến khích sự phát triển kỹ năng vận động tinh, vị giác và tính tự lập từ sớm. Vậy thực đơn ăn dặm tự chỉ huy cho bé như thế nào là hợp lý, vừa đảm bảo dinh dưỡng, vừa khiến bé hứng thú với bữa ăn? Bài viết này sẽ cung cấp những thông tin chi tiết, được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Huỳnh Bảo Toàn – Bác sĩ Nhi – Sơ sinh – Khoa Nhi – Sơ sinh – Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang, giúp ba mẹ tự tin hơn trên hành trình cùng con khám phá thế giới ẩm thực.
1. Ăn dặm tự chỉ huy (BLW) là gì? Lợi ích và những lưu ý quan trọng cho bé 6 tháng tuổi
1.1. Khái niệm và vai trò của phương pháp ăn dặm tự chỉ huy
Ăn dặm tự chỉ huy, hay còn gọi là ăn dặm BLW, là một phương pháp cho trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên (ngay khi có đủ các dấu hiệu sẵn sàng ăn dặm) được tiếp cận trực tiếp với thức ăn đặc dạng miếng, bỏ qua giai đoạn thức ăn nghiền hoặc lỏng. Điểm cốt lõi của BLW là trẻ được hoàn toàn chủ động trong bữa ăn của mình: bé sẽ tự quyết định ăn gì, ăn như thế nào và ăn bao nhiêu.
Việc áp dụng BLW mang lại nhiều lợi ích quan trọng:
- Phát triển tính tự lập: Trẻ học cách tự đưa thức ăn vào miệng, tự điều chỉnh lượng ăn, từ đó hình thành thói quen ăn uống độc lập ngay từ nhỏ.
- Khám phá giác quan: Bé được trực tiếp cầm nắm, ngửi, nếm thử thức ăn với nhiều màu sắc, hình dạng và kết cấu khác nhau, giúp phát triển đồng bộ vị giác, xúc giác và thị giác.
- Học cách nhai trước, nuốt sau: Phương pháp này khuyến khích trẻ nhai kỹ hơn trước khi nuốt, đây là một kỹ năng quan trọng cho sự phát triển của hệ tiêu hóa.
- Hạn chế tình trạng ép ăn: Khi trẻ được tự chủ, tình trạng biếng ăn do bị ép ăn sẽ được giảm thiểu đáng kể, bữa ăn trở thành một trải nghiệm vui vẻ, tích cực.
1.2. Những lợi ích tiềm năng của ăn dặm tự chỉ huy cho bé
Ngoài những lợi ích cơ bản về phát triển kỹ năng và tính tự lập, ăn dặm tự chỉ huy còn mang lại nhiều giá trị tiềm năng khác cho sự phát triển lâu dài của trẻ:
- Khuyến khích trẻ làm quen với nhiều loại kết cấu và hương vị hơn: Việc tiếp xúc đa dạng thực phẩm từ sớm có thể giúp trẻ phát triển sở thích ăn uống lành mạnh và đa dạng về lâu dài. Một số nghiên cứu thậm chí còn chỉ ra rằng trẻ sơ sinh ăn nhiều loại thực phẩm (bao gồm cả các sản phẩm từ đậu phộng và cá) có thể ít bị dị ứng thực phẩm hơn sau này. Tuy nhiên, ba mẹ cần lưu ý rằng các loại hạt và hải sản là những chất gây dị ứng phổ biến ở trẻ nhỏ, do đó, luôn cần tham khảo ý kiến bác sĩ nhi khoa về cách giới thiệu những thực phẩm này cho bé một cách an toàn nhất.
- Có thể làm giảm nguy cơ béo phì ở trẻ em: Ăn dặm tự chỉ huy cho phép trẻ tự điều chỉnh lượng thức ăn dựa trên mức độ đói và no của cơ thể. Điều này giúp trẻ hình thành cơ chế tự điều tiết ăn uống lành mạnh, dẫn đến nguy cơ thừa cân thấp hơn so với những trẻ được đút ăn bằng thìa, thường có xu hướng bị ép ăn nhiều hơn nhu cầu.
- Thúc đẩy sự phát triển kỹ năng vận động tinh và phối hợp: Việc cầm nắm, bốc nhón thức ăn bằng ngón tay giúp tăng cường sự khéo léo của đôi tay, đồng thời phát triển kỹ năng phối hợp giữa tay và mắt, là tiền đề cho nhiều hoạt động phức tạp sau này.
1.3. Các nguyên tắc an toàn tuyệt đối khi cho bé ăn dặm tự chỉ huy (BLW)
Mặc dù BLW mang lại nhiều lợi ích, ba mẹ cần đặc biệt chú ý đến các nguyên tắc an toàn để tránh những rủi ro không mong muốn, đặc biệt là nguy cơ hóc, nghẹn:
- Tránh phục vụ bất kỳ loại thức ăn nào có nguy cơ gây nghẹt thở cao: Đối với trẻ dưới 12 tháng tuổi, cần tránh các thực phẩm như: nho nguyên trái (cần cắt đôi/ba hoặc bỏ hạt), anh đào, cà chua bi, các loại hạt nguyên hạt, rau sống cứng (cà rốt sống, cần tây), táo cắt miếng lớn, trái cây sấy khô dai, xúc xích (cần cắt dọc và nhỏ), kẹo dẻo, bỏng ngô, cũng như đồ ăn nhẹ giòn dễ vỡ vụn thành miếng sắc cạnh như khoai tây chiên, bánh quy cứng hoặc thanh granola. Thực phẩm cần được chế biến chín mềm và cắt thành thanh dài vừa tay bé cầm, hoặc miếng dẹt dễ cầm, dễ cắn.
- Luôn giám sát em bé của bạn trong khi trẻ ăn: Không bao giờ để trẻ ăn một mình mà không có người lớn giám sát trực tiếp. Ba mẹ cần ngồi cạnh, quan sát bé để kịp thời xử lý nếu có bất kỳ dấu hiệu khó khăn nào khi ăn.
- Giữ em bé ngồi thẳng trên ghế cao trong khi ăn: Đảm bảo bé có tư thế ngồi thẳng, vững chãi để đường thở thông thoáng. Không cho trẻ ăn khi đang bò, đang chơi hoặc đang nằm vì tư thế này làm tăng nguy cơ hóc nghẹn.
- Theo dõi các phản ứng dị ứng: Hầu hết các chuyên gia khuyên rằng việc cho trẻ tiếp xúc với đa dạng thực phẩm từ sớm có thể giúp giảm nguy cơ dị ứng. Tuy nhiên, điều quan trọng là ba mẹ phải nắm rõ các dấu hiệu của dị ứng thực phẩm, bao gồm: phát ban, sưng da (đặc biệt quanh miệng, mắt), sưng lưỡi, hắt hơi, thở khò khè, thắt cổ họng, nôn mửa, khó nuốt, đau dạ dày và tiêu chảy. Ngay lập tức đưa trẻ đi khám nếu phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào trong số trên. Khi giới thiệu thực phẩm mới, nên giới thiệu từng loại một trong vài ngày để dễ dàng theo dõi phản ứng của bé.
2. Gợi ý thực đơn ăn dặm tự chỉ huy (BLW) đa dạng cho bé 6 tháng tuổi
Việc xây dựng thực đơn ăn dặm tự chỉ huy cho bé 6 tháng không chỉ cần đảm bảo đủ chất mà còn phải đa dạng để bé hứng thú khám phá. Dưới đây là một số gợi ý thực đơn BLW đơn giản, dễ làm tại nhà mà ba mẹ có thể tham khảo. Ba mẹ hãy dựa vào sở thích và khả năng ăn uống của bé để điều chỉnh cho phù hợp nhé.
2.1. Bánh mì, thịt bò, dưa leo, táo
- Nguyên liệu:
- 2 – 3 lát bánh mì mềm nguyên vỏ (chọn loại ít đường, ít muối)
- 5 – 6 miếng thịt bò bắp luộc hoặc hấp mềm
- Dưa chuột, táo
- Dầu oliu (dầu ăn dặm chuyên dụng)
- Thực hiện:
- Lấy lát thịt bò thêm một ít nước vào bát inox và hấp trong nồi cơm điện đến khi thật mềm.
- Dưa chuột rửa sạch, gọt vỏ (nếu vỏ cứng), bỏ phần ruột (nếu nhiều hạt) và cắt thanh dài khoảng 1 ngón tay người lớn.
- Bánh mì cắt miếng dài vừa tay cầm của trẻ.
- Lấy 30ml nước thịt bò hấp còn nóng trộn với 5ml dầu oliu, để ấm cho trẻ uống hoặc dùng làm nước chấm nhẹ.
- Có thể cho trẻ ăn thêm vài lát táo (gọt vỏ, cắt thanh mỏng hoặc múi cau nhỏ, hấp sơ nếu cần để mềm hơn).
2.2. Cơm khuôn, tôm hấp, bông cải xanh, chuối
- Nguyên liệu:
- Cơm trắng nấu dẻo
- Khuôn ép sushi (hoặc nắm tay)
- Tôm tươi: 5 con
- Bông cải xanh: 30 gam
- Dầu oliu
- Thực hiện:
- Cơm nấu dẻo một chút, sau đó đem nén trong khuôn sushi thành từng miếng nhỏ như bánh hoặc nắm chặt thành viên tròn, dài vừa tay bé.
- Tôm tươi rửa sạch, rút chỉ lưng, đem luộc hoặc hấp nguyên con cùng chút nước. Sau đó bóc vỏ, bỏ đầu và cắt đôi hoặc để nguyên con nếu tôm nhỏ và bé có thể tự bóc.
- Bông cải xanh luộc hoặc hấp chín mềm, tách từng bông nhỏ cho bé bốc ăn dễ dàng.
- Cho trẻ ăn thêm 1/2 hoặc 1 quả chuối tráng miệng (bóc vỏ, cắt đôi hoặc cắt thành 3 khúc).
2.3. Khoai tây, thịt lợn, đậu co ve, bơ
- Nguyên liệu:
- Khoai tây: cắt thành khoảng 15 que
- Đậu cove: cắt thành khoảng 6 que
- Thịt lợn nạc: 30 gam
- Dầu oliu
- Quả bơ và sữa mẹ hoặc sữa công thức
- Thực hiện:
- Phần khoai tây rửa sạch, gọt vỏ, đem luộc mềm và cắt thành que dài vừa tay bé cầm.
- Thịt lợn nạc luộc hoặc hấp mềm với ít nước, sau đó xé sợi lớn hoặc cắt miếng dài, dẹt.
- Đậu co ve rửa sạch, tước xơ (nếu có), đêm hấp chín mềm và cắt thành que.
- Cho trẻ ăn thêm vài lát bơ (cắt miếng dài) hoặc 50ml bơ xay nhuyễn trộn sữa mẹ/sữa công thức để tạo độ lỏng dễ uống.
2.4. Mì sợi, cá viên, bí đỏ, lê
- Nguyên liệu:
- Mì sợi (loại mì trứng hoặc mì chuyên dụng cho bé): 100 gam
- Cá rút hết xương (cá quả, cá diêu hồng): 2 miếng phi lê
- Bí đỏ: 30 gam
- Dầu oliu
- Thực hiện:
- Mì sợi đem luộc mềm, cắt ngắn vừa ăn hoặc để dài nếu bé đã quen cầm nắm.
- Cá băm nhuyễn, có thể thêm chút rau thì là hoặc hành lá băm nhỏ để làm chả. Nắn thành viên nhỏ dẹt hay dài, chiên cùng chút dầu ăn (hoặc hấp/nướng để hạn chế dầu).
- Bí đỏ rửa sạch, gọt vỏ, thái miếng vừa tay trẻ (dạng thanh hoặc miếng dẹt) hấp hoặc luộc chín mềm.
- Tráng miệng với lê thái miếng dài (gọt vỏ, cắt thanh mỏng hoặc múi cau).
2.5. Xôi gấc, thịt gà, măng tây
- Nguyên liệu:
- Xôi gấc: 100 gam
- Thịt gà: 1 phần lườn (hoặc đùi)
- Măng tây: 6 nhánh
- Nước gà luộc: 1 thìa canh
- Dầu oliu
- Thực hiện:
- Xôi gấc nấu cho cả nhà ăn, lấy ra một ít, nắm lại thành miếng vừa tay cầm của bé.
- Thịt gà luộc chín mềm, lấy phần ức xé sợi lớn hoặc cắt miếng dẹt. Khi trẻ khéo léo hơn, ba mẹ có thể đưa cả đùi gà đã luộc chín mềm cho bé tự xử lý.
- Măng tây rửa sạch, cắt bỏ phần gốc già, luộc hoặc hấp chín mềm.
- 30ml nước gà luộc còn nóng trộn 5ml dầu oliu, để ấm cho bé uống.
2.6. Khoai lang, cua hoặc ghẹ, đậu hũ hấp
- Nguyên liệu:
- Khoai lang: 6 miếng dài
- Cua hoặc ghẹ: 1 con nhỏ
- Đậu hũ: 3-4 miếng
- Dầu oliu
- Thực hiện:
- Khoai lang rửa sạch, gọt vỏ, luộc chín mềm và cắt miếng dài vừa tay bé.
- Cua hoặc ghẹ rửa sạch, hấp chín. Tách lấy phần thịt càng hoặc thân nhiều thịt, miếng to và mềm cho bé. Cần kiểm tra kỹ không còn xương/vỏ cứng.
- 3-4 miếng đậu hũ cắt khối vuông hoặc dài, luộc hoặc hấp chín.
2.7. Bánh gạo hoặc bánh ngũ cốc, hàu, ngô bao tử, nho
- Nguyên liệu:
- Bánh gạo hoặc ngũ cốc: 3 cái (loại bánh ăn dặm chuyên dụng cho bé)
- Hàu: 4 con cỡ vừa
- Ngô bao tử: 4 cái
- Dầu oliu
- Thực hiện:
- 3 cái bánh gạo hoặc bánh ngũ cốc (loại bánh ăn dặm cho bé, có thể để nguyên miếng hoặc bẻ nhỏ nếu bé chưa quen).
- 4 con hàu lớn, lấy phần thịt, rửa sạch và đem hấp chín. Cắt đôi hoặc ba phần thịt hàu cho bé dễ cầm.
- 4 bắp ngô bao tử luộc chín mềm.
- 30ml nước hàu hấp còn nóng trộn 5ml dầu oliu, để ấm cho bé uống.
- Trong ngày, cho bé ăn thêm nho tráng miệng. Lưu ý quan trọng: chọn nho lớn không hạt hoặc bỏ hết hạt, cắt đôi hoặc ba (dọc theo chiều dài quả) để tránh nguy cơ nghẹn. Tuyệt đối không được để hạt và để nguyên trái tròn cho bé.
2.8. Cơm nắm, cá quả rán, ngọn su su, đu đủ
- Nguyên liệu:
- Cơm dẻo
- Khuôn Sushi (hoặc nắm tay)
- Cá quả phi lê: 3 miếng
- Ngọn su su: 10 ngọn
- Dầu oliu
- Đu đủ
- Thực hiện:
- Cơm dẻo nắm lại hoặc nén khuôn sushi thành các miếng nhỏ, vừa tay cầm của bé.
- Phi lê cá quả cắt miếng vuông hoặc chữ nhật vừa ăn, chiên với ít dầu (hoặc nướng/hấp). Đảm bảo gỡ bỏ hết xương dăm.
- Ngọn su su luộc chín mềm, để nguyên sợi dài hoặc cắt khúc lớn cho bé dễ cầm.
- Đu đủ gọt vỏ, bỏ hạt, cắt miếng vừa tay cầm của trẻ.
Kết luận
Ăn dặm tự chỉ huy (BLW) là một phương pháp tuyệt vời để giúp bé 6 tháng tuổi phát triển các kỹ năng quan trọng, hình thành thói quen ăn uống lành mạnh và tự lập từ sớm. Với sự đa dạng trong thực đơn và việc tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc an toàn, đặc biệt là cách chuẩn bị thức ăn và giám sát bé trong bữa ăn, ba mẹ hoàn toàn có thể giúp con có những trải nghiệm ăn dặm đầy hứng thú và bổ ích.
Giai đoạn trẻ ăn dặm là vô cùng quan trọng, quyết định đến sự tăng trưởng và phát triển toàn diện của trẻ. Nếu trẻ ăn không đúng cách, có nguy cơ thiếu các vi khoáng chất thiết yếu, dẫn đến tình trạng biếng ăn, chậm lớn hoặc kém hấp thu. Nếu ba mẹ nhận thấy các dấu hiệu này, nên tham khảo ý kiến bác sĩ để bổ sung cho trẻ các sản phẩm hỗ trợ có chứa lysine, cùng các vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B. Những dưỡng chất này không chỉ giúp đáp ứng đầy đủ nhu cầu dinh dưỡng mà còn hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường khả năng hấp thu, giúp cải thiện tình trạng biếng ăn và giúp trẻ ăn ngon miệng hơn.
